Во зимскиот период, загадувањето од сообраќај и возила често е значително повисоко отколку во лето, а тоа се потврдува со мерењата на фини честички (PM2.5) и истражувањата за емисиите од возилата. Овој ефект не е случаен – тој е резултат на комбинација од технички, метеоролошки и човечки фактори што потенцијално ја влошуваат квалитетот на воздухот во студените месеци.

Што е PM2.5 и зошто е важен?
PM2.5 претставува фини честички со дијаметар помал од 2,5 микрометри – доволно мали да навлезат длабоко во белите дробови и крвотокот, што ги прави опасни по здравјето. Тие честички доаѓаат од согорување на гориво, дизел и бензин, индустрија, греење и други извори. (PM2.5 се најопасни затоа што продираат длабоко во респираторниот систем и се поврзуваат со хронични болести.)

Истражувањата покажуваат дека во многу градови концентрациите на PM2.5 во зимата се повисоки отколку во летниот период. Причината е дека ладниот воздух спречува развлекување на загадувачите нагоре, а температурните инверзии ги „заклучуваат“ честичките низ котлини или долини, што доведува до стабилно високa концентрација на PM2.5.

На пример, мерењата во Скопје покажуваат дека во ноември, декември и јануари PM2.5 честичките значително ги надминале граничните вредности, понекогаш повеќе од двојно, а највисоките вредности биле измерени токму во студените месеци.

Сообраќајот е главен извор на PM2.5 емисии, особено во урбани средини. Истражувањата покажуваат дека сообраќајот придонесува со значителни количини PM2.5 – иако процентот варира по региони, во метрополи како Њујорк и Сан Франциско придонесот на возилата за PM2.5 бил над 20% од вкупните емисии во одредени години.

Во студиите што ги споредуваат причините за загадување, сообраќајните емисии обично се меѓу најважните извори на PM2.5 во зимските месеци кога согорувањето за греење исто така се зголемува.

Зошто зимските емисии од автомобили се повисоки?
Во зима автомобилите честопати шират повеќе штетни гасови и честички поради:

Студен старт: При ниски температури, моторот работи побогато со гориво, а каталитичкиот конвертор не достигнува оперативна температура веднаш, што значи дека повеќе незагреано гориво и PM2.5 се испушта во воздухот.

Поголема потрошувачка на гориво: Студените услови бараат повеќе енергија и чести стартови, што води до повисоки емисии на CO2, NOx и честички во споредба со лето.

Климатски услови: Температурни инверзии, ниска висина на граница на атмосферата и слаб ветер во зима го спречуваат разредувањето на загадувачите, па тие се задржуваат поблиску до земјата.

Греење и други извори: Покрај сообраќајот, домашното греење (дрва, јаглен) во зима значително ги зголемува вкупните PM2.5 емисии, што дополнително ја влошува ситуацијата.

Примери на зимски PM2.5 вредности
Во некои градови, PM2.5 вредностите во зима често надминуваат 100 µg/m³, што е повеќе од двојно повисоко од граничните вредности што ги поставуваат Светската здравствена организација или националните стандарди (обично околу 40 µg/m³ годишно). На пример, зимските концентрации во некои метрополи често се над 140 µg/m³, додека во лето тие се значително пониски.

Високите PM2.5 емисии од автомобили и други извори се поврзани со респираторни и кардиоваскуларни болести, и во некои студии се проценува дека возилата можат да предизвикаат десетици илјади предвремени смртни случаи годишно само поради фини честички.

Копенхаген – Данската државна поштенска служба PostNord ќе ја испорачува последната традиционална поштенска кореспонденција на 30 декември 2025 година, со што ќе се стави крај на повеќе од четири века на испраќање писма, соопшти компанијата.

Одлуката следи по драстичниот пад на побарувачката за испорака на писма, која во последните години значително опадна поради дигитализацијата и преферирањето на електронска комуникација. Како резултат на ова, данската пошта ќе се концентрира на услуги за испорака на пакети, што ја рефлектира растечката побарувачка за онлајн шопинг и логистички услуги.

PostNord, која е формирана во 2009 година со спојување на шведската и данската пошта, најави дека одлуката ќе резултира со отстранување на 1.500 класични црвени поштенски сандачиња низ земјата и резање на околу 1.500 работни места во Данска.

Иако традиционалната испорака на писма ќе престане, Данците сепак ќе можат да праќаат и примаат кореспонденција преку приватни оператори, како што е компанијата DAO, која планира значително да ја прошири својата услуга од почетокот на 2026 година. За време на транзицијата, PostNord ќе ги рефундира неискористените дански марки за ограничен период.

Данска, која важи за една од најдигитализираните земји во светот, веќе долго време ја користи дигиталната пошта како основен начин на комуникација. Повеќе од 97% од населението над 15 години користи национален дигитален систем за примање официјални пораки, што значително го намали обемот на физичката поштенска кореспонденција.

Со завршувањето на испораката на писма по четири века, Данска се приклучува на трендот на поштенски реформи во Европа, каде што многу традиционални поштенски служби се приспособуваат кон дигиталната ера и промени во комуникациските навики.

Сараево – Парламентот на Република Српска, автономниот регион во рамките на Босна и Херцеговина, донесе закон со кој бидејќи ја забранува работата на државната полиција и судството на своја територија, предизвика сериозна политичка и уставна криза во земјата.

Овие законски измени следеа по тоа што државниот суд во Сараево го осуди многу влијателниот регионален лидер Милорад Додик, кој е поддржуван од Русија, на едногодишна затворска казна и шестгодишна забрана за политичка активност поради непочитување на одлуките на уставниот суд и меѓународниот мировен претставник. Република Српска претходно ги суспендираше тие одлуки, што, според судот, ја загрозува уставноста и државната стабилност.

Со усвојување на законот, националната полиција и судството повеќе немаат право да дејствуваат на територијата на Република Српска, што ја доведе во прашање работа на заедничките институции создадени по Дејтонскиот мировен договор од 1995 година. Одлуката на регионот беше оценета како директно поткопување на централната власт во Сараево и предизвикување на потенцијална уставна криза.

Русија го поддржа овој чекор, тврдејќи дека казната за Додик е политички мотивирана и дека Западот наметнува решенија што ја исклучуваат српската страна. САД и Европската унија, пак, изразија загриженост и повикаа на зачувување на суверенитетот и уставниот поредок на Босна и Херцеговина.

Критичарите, вклучувајќи умерени политички сили и меѓународни набљудувачи, предупредуваат дека ваквите мерки ја зголемуваат тензијата и ризикот од поделби во земјата, која сè уште се опоравува од војната и етничките конфликти од 1990-тите.