Веројатно нема Македонец кој не ја слушнал „Ми заплакало селото Ваташа“, песна која е посветена на крвавиот настан што се случил на денешен ден, 16 јуни во 1943 година, кога бугарскиот окупатор стрела 12 македонски синови, од кои најмладиот беше дете на 15-годишна возраст.
Во месноста Моклиште, во Кавадаречко, бугарскиот окупатор стрела 12 невини младинци од селото Ваташа. Откако окупаторската војска и полиција го блокирала селото Ваташа, бугарскиот окупатор извршил претрес низ сите куќи, плевни и други помошни простории во селото. Бидејќи не успеале да најдат ниеден партизан, собрале истакнати младинци, барајќи од нив да им ги признаат своите врски со партизаните и да им кажат каде се наоѓаат „шумкарите“. Но, ниту еден од уапсените млади македонски синови не сакал ништо да издаде, бугарската окупаторска војска во Македонија, најпрво ги претепала во селската кафеана, а потоа ги стрелала 12 младинци.
Масакрот се случил во близина на Моклиште кај месноста Чаир, на 12 км од Ваташа. Колежот го извршила бугарската воjска и одреди полиција, под команда на полковник Љубен Апостолов, кој бил командант на 56. Велешки пешадиски полк од Петтата бугарска армија. Апостолов по потекло бил од Крива Паланка. Во тоа време голем процент од војниците во полковите на Петтата армија биле регрутирани младинци од локалното население, исто како и голем дел од полицијата.
Во пролетта 1943 година, по повеќе акции на партизанските одреди на Третата оперативна зона, три полка бугарска војска и одреди полиција, под команда на полковникот Апостолов, од 7 до 16 јуни 1943 година, презела офанзива за уништување на партизаните и се нафрлила врз населението. Погромите над цивилното население достигнале врв со масовното стрелање во Ваташа, кога на роденденот на бугарскиот престолонаследник Симеон Втори е извршен масакрот врз 12 тикевшки младинци.
Уште вечерта на 15 јуни низ Ваташа се разнесла веста дека утредента никој не треба да оди на работа, зашто бил роденден на престолонаследникот и во Кавадарци ќе се одржува парада. Кога се разденило на 16 јуни, селото било блокирано од војска и полиција. Никој не можел да излезе, а оние што тргнувале на работа ги враќале назад.
Рано утрото во кафеаната во Ваташа биле приведени и сослушани неколкумина момчиња и девојки. Тие биле скоевци, кои им помагале на партизаните, а за тоа биле накодошени.
Кавадарчанката Стева Илиева се сеќава: „Кметот нè собираше од куќите со готов список, сите нè имаше по име и презиме“. Во кафеана тие биле испрашувани и тепани, а потоа биле принудувани да признаат дека биле сите заедно со партизаните на 1 мај во месноста Моклиште и дека биле нивни помошници.
На крајот на полицискиот распит се ослободени еден младинец и една девојка. Останатите 12 младинци и 4 девојки биле обвинети за врска со партизаните и одење во планината. Откако тие ги поднеле сите тортури и измачувања, полиција и војска ги одвеле пешки во колона кон Моклиште.
Додека ги воделе младинците, на неколку места ги запирале. Веројатно се премислувале каде да ги стрелаат, додека ним им велеле дека ги носат за да ги фотографираат. Најстариот од сите, Васо Хаџиjорданов насетил дека нешто лошо се подготвува, па кај месноста Чаир каде биле запрени, се обидел да побегне, а по него и другите. Тогаш се слушнала наредбата: Оган!
Дванаесетте младинци биле застрелани, иако сите војници не сакале да пукаат. Четирите девојки што исто така биле уапсени, Мара Хаџи Јорданова, Стева Ампова, Павлина Касапинова и Ката Ицева, ги тргнале настрана.
Полицискиот началник Петко Опреков се спротиставил на поручникот Костов кога сакал да ги убие и девојките, а капетанот Борис Жеглов го поддржувал Опреков, па така девојките биле спасени. Војниците ги вратиле девојките назад во селото и издале наредба убиените младинци да не се носат назад, туку да се закопаат на местото каде што бил извршен масакрот.
Најмладиот младинец всушност бил се уште дете. Перо Видев имал само 15 години на денот на стрелањето. А со него стрешани се: Ванчо Гурев (19 г.), Данко Давков (18), Илија Димов (18), Ристо Ѓондев (18), Блаже Ицев (20), Пане Мешков (18), Герасим Матаков (18), Ферчо Попѓорѓиев (26), Васо Хаџиjорданов (28), Диме Чекоров (20) и Пане Џунов (18 години).
Денес на тоа место е подигнато спом обележје. По војната, тие биле откопани, а посмртните останки преместени на друго место. И по трет пат, таму каде што денес е големиот споменик биле закопани во 1963 година.
(Д.Г.)
По две години Народниот суд во НР Македонија ги осудил на смрт главните раководители и учесници во оваа акција: полковник Љубен Апостолов, капетан Борис Жеглов, поручник Костов и подофицер Петко Опреков. Пред тоа сите тие се предадени од новата влада на Бугарија на тогашните југословенски власти за судење како фашисти. Апостолов, кој бил командант на војската и ја издал наредбата за стрелање, тврдел дека не е виновен за ваташкиот масакр. Тој бил суден за повеќе злодела и сите ги признал, но за ваташкиот масакр кажал дека добил листа со имиња, а на неа стоело дека младинците се партизани уапсени во шумата, а не собрани од нивните куќи. Раскажал и за улогата во настанот на четворица предавници од Ваташа, тројца мажи и една жена.
Во спомен на оваа погибија изградена е спомен костурница на стреланите 12 младинци од Ваташа, која е откриена на 11 октомври 1961 година. На споменикот е запишано: „Смртта стана немоќна пред нашата младост исправена, пред очите наши загледани, уште тоа утро во иднината“.
На местото на стрелањето подигнат е спомен парк со површина од седум хектари, а во него се посадени 12 јавори како симбол на стреланите младинци. За настанот е испеана народна песна: „Ми заплакало селото Ваташа“.
Пет пациенти кои се лекуваат во странство остануваат во критична состојба, додека останатите 100 се стабилни. Според министерот за здравство Арбен Таравари, утре уште девет пациенти ќе бидат пуштени на домашна нега, а во среда и четврток се очекува враќање на првите пациенти од странство, за што е подготвен протокол за прием.
„Подготвивме специјални тимови и стерилизирани возила за нивниот транспорт. Клиниките во Скопје ќе вршат тријажа, а ќе се преземат сите мерки за спречување на инфекции“, изјави Таравари.
Во болниците низ земјава моментално се лекуваат 55 пациенти, од кои 27 во Клиничкиот центар, 10 во „8 Септември“, 10 во „Свети Наум Охридски“ и 8 во приватни клиники.
Мора што побрзо, како општество да дејствуваме и да им се даде психолошката помош на сите, најмногу на семејствата кои ги загубија најблиските, на младите, но и на сите што се лекуваат во земјава и во странство во индивидуалната и колективната траума од трагедијата во Кочани, вели психологот Ана Алексоска од Прилеп која работи на психолошка помош, главно за младите.
Различни се колективната и индивидуалната траума, а со тоа и пристапот на психолошко лекување и заздравување.
-Тие што се директно дел од трагедијата, пред сѐ, бараат под итно психолошка поддршка и помош каде што ќе можат на едно сигурно место да ги изразат своите емоции, да ги процесираат и емоциите и мислите, сѐ со цел да се започне некаков тек на лекување на траумата. И секој еден со друг да си помага. Битни се тука и роднините, и пријателите за помош, да се поминува повеќе време со блиските и сѐ што има некаква смисла. Активности што им даваат некаква смисла на луѓето за да се излекува траумата, вели Алексоска.
Психолошката помош особено е битна за младите од Кочани каде имаме генерациски загуби. Психолозите веќе ја нудат бесплатно помошта.
– Социолозите, наставниците, а пред сѐ, психолозите што побрзо да ја дадат помошта, да не се остава траумата да тлее. Комората на психолози ја има објавено листата на психолози кои бесплатно ги нудат својата помош и поддршка. Исто и ние како група психолози ги нудиме таа помош и поддршка и би рекла, мора што побрзо да се започне. Имам случај со една девојка која беше директно засегната – нејзина цимерка била прегазена во стампедото и сега е со тешки повреди и во лоша ментална состојба. Беше премногу загрижена за цимерката и не знаеше како да направи нешто што ќе го заокружи тој процес на жалење и сочувство со неа, рече психологот Алексоска.
Психолошката помош итно им е потребна и на сите повредени што се лекуваат. Има предлози од европската асоцијација да им се даде помошта додека се лекуваат во странство.
-Има предлог од европската асоцијација на КПТ терапијата. Психолозите што работат со КПТ терапијата во странство каде што се згрижени нашите деца да работат директно со тие деца, од секоја земја секој терапевт посебно. Но, пак ќе речам дека мора што побрзо да се започне со психолошката помош, смета психологот Ана Алексоска од Прилеп.
Подготвен е протокол според кој идната недела ќе бидат пречекани првите пет пациенти кои што се лекуваат надвор од државата, информираше денеска министерот за здравство Арбен Таравари по состанокот на Кризниот штаб за повредените од пожарот во дискотеката „Пулс“ во Кочани.
Како што соопшти Таравари, петте пациенти се очекува да пристигнат во среда или четврток, а ќе бидат пречекани од специјални екипи и возила кои ќе се придржуваат до протоколот и информациите за состојбата на пациентите, по што, појасни, ќе ги сместат во болниците од каде биле претходно пуштени пациентите, каде ќе им биде направена првата тријажа.
– Протоколите ќе бидат објавени на нашата веб страна, исто така ќе бидат испратени и до Министерство за надворешни работи и надворешна трговија, како и до сите други држави. Ќе имаме специјални екипи кои што ќе работат со овој протокол кои што ќе се придржуваат до информациите за состојбата на пациентите кои што треба да ги добиеме. Ќе има специјална екипа која што ќе ги прифаќа и специјални возила кои што ќе ги пречекаат и сместуваат во болниците. Првата тријажа ќе се направи во болницата од каде што е пуштен пациентот, па ќе бидат хоспитализирани во болници каде што треба. Доколку нема потреба ќе се пуштаат на домашно лекување, рече Таравари.
Секоја фаза, посочи, има свои компликации и потешкотии, појаснувајќи дека во оваа фаза постои ризик од развивање на инфекции, затоа, рече, состојбата на пациентите може да флуктуира.
– Јас кажувам каква е моменталната состојба на пациентите. Одредени пациенти веќе добиваат антибиотици за да се превенираат тие инфекции, така што се надевам и тие што ќе пристигнат, веќе зборувавме за стерилизирање на автомобилите со кои што ќе дојдат, како и собите каде што ќе се третираат, така што се надеваме на што помалку компликации и подобро здравје на сите тие што ќе се вратат во државата, рече Таравари.
Екипите кои што ќе ги пречекаат пациентите, додаде, ќе бидат од нашата држава, а во зависност од каде и со што ќе доаѓаат, така ќе бидат и пречекувани.
– Екипите кои што ќе ги пречекаат пациентите ќе бидат од нашата држава, во зависност од каде доаѓаат и со што ќе доаѓаат. Доколку доаѓаат со авион, ќе бидат пречекани на Меѓународниот аеродром во Скопје, а ако се од соседните држави, за што мислам дека најдоцна ќе се враќаат бидејќи таму се најтешките пациенти, односно во Србија, Бугарија и Грција, рече Таравари.
Таравари соопшти дека е стабила состојбата на 55-те пациенти кои се лекуваат во државава, а од 115 пациенти во странство во критична состојба се пет.
– Бидејќи вчера ме прашавте за тоа што министерот за надворешни работи кажал 116 пациенти, сакам само да ве информирам дека 116-от е некој од семејството на тие што се лекуваат надвор од државата, така што, бројката е иста. Нормално, флуктуира состојбата на пациентите, но генерално очекуваме и се надеваме… седми ден е со нула починати, нема ниту еден од пациентите што ги испративме да има фатален исход. Се надеваме така и да продолжи состојбата на овие кои се во критична состојба да се подобри и да соопштуваме само добри вести, рече Таравари.
Се очекува утре од македонските болници да бидат испишани девет пациенти, но, како што рече, откако ќе им бидат направени сите токсиколошки и психолошки испитувања. На Клинички центар лежат 27 пациенти, во ГОБ „8 Септември“ – 10 пациенти, Градска општа болница – 10 пациенти, додека во приватните клиники има осум пациенти.
Прашан каква поука извлече здравствениот систем од трагедијата во Кочани, Таравари рече „здравствениот систем успеа да се справи со оваа состојба релативно добро, со сите слабости и недостатоци кои што ги има“.
Бројките, вели, говорат сами по себе, тоа што имаме нула починати, но, како што рече, треба понатаму да се инвестира во здравствените капацитети и да се подобрат состојбите колку што може во овие можности кои што ги имаме како држава.