Економија

Спречете ја евтинфлацијата – тоа е во интерес и на граѓаните, но и на трговците!

Цените на поевтините производи за широка потрошувачка повеќе растат од цените на поскапите. Така инфлацијата посилно удира по посиромашните. Тоа е феноменот наречен евтинфлација (cheapflation). Затоа треба конечно да престане оваа хистерија на постојани генерални ограничувања на маржите и на цените и да се прифати предлогот да почне процес на намалување на цените на производите што ги користат семејствата со пониски доходи во секојдневната употреба. Ова е вистинската појдовна точка за секаков дијалог меѓу социјалните партнери по ова прашање. Секаква репресија врз бизнисот е неприфатлива. Наместо тоа, сопствениците на маркетите треба самикте да препознаат дека саморегулацијата е и нивен интерес.

Би сакал сосема накусо да објаснам зошто предлогот на маркетите до Владата – наместо да им се ограничат маржите на сите производи линеарно за 10%, да се разговара за листа на основни прехранбени производи за кои маржите би паднале дури и на 3% – е вистинската насока за излез од хистеријата, во голема мера подгреана од медиумите, во која се препелкаме цели две, ако не и повеќе години.

Ова не би било „мерка“ или договор со ограничено траење од еден месец, како што се предлага, туку тенденција од подолгорочен карактер во насока на стабилизација на пазарот и соборување на инфлацијата.

Најпрво, должам објаснување за кованицата од насловот, која за прв пат е во печат на македонски јазик. Ако ме прашате дали самиот сум ја смислил или некој ми ја кажал ќе ви одговорам дека, сепак, не сум оригинален овој пат. Единствено што направив е да го преведам од англиски зборот „cheapflation“ (евтино+инфлација), кој некои автори го лансираа неодамна, како објаснување на еден феномен забележан глобално, во бројните манифестации на злото наречено инфлација.

По дефиниција, инфлација имаме кога во економијата има општ раст на цените, со што се намалува куповната моќ на парите. Лицата чиишто доходи воопшто, или бавно се приспособуваат за да го следат растот на цените, осиромашуваат побрзо од поимашните.

Е сега, кој е новиот феномен, објаснет од британски економисти (Чен, Ливел и О’Конел) во минатата година, со анализа на движењето на цените во малопродажба во Велика Британија?

Анализата е направена и за други земји. Се испоставило дека цените на поевтините производи во дадени категории пораснале значително повеќе од поскапите примероци од истиот вид во маркетите. Со ова значително се погодени посиромашните слоеви од населението. Згора на тоа и фактот што и цените на храната, која пропорционално зафаќа значителен дел од нивниот расположлив доход, растеа со побрзо темпо од просечниот раст на цените.

Еве неколку примери: посиромашните граѓани секако дека не одат неиспрани, но за тоа во маркетите избираат поевтин детергент. Штедат на цените на средствата за лична хигиена, вклучително и орална. Ги купуваат поевтините шампони, течен сапун, паста за заби и слично. Од храната купуваат поевтини видови леб, ориз, тестенини…

Податоците од Белика Британија покажуваат дека во 2022 година, кога инфлацијата насекаде го беше достигнала својот врв, токму цените на поевтините производи пораснале значително повеќе од поскапите производи во иста категорија.

Кавало и Кривстов (2024) пресметале дека во периодот од третиот квартал од 2021 година до третиот квартал 2023 година, цените на поевтините производи во иста категорија пораснале за 34%, а тие на поскапите за 18% – значи, двојно повеќе!

Економистите нудат повеќе објаснувања за феноменот евтинфлација, со термини кои се туѓи за пошироката читателска публика. Моето објаснување, кое се заснова на верувањето дека пазарот секогаш и секому му го возвраќа ударот, е како што следи.

За време и по пандемијата на ковид-19, низа професии и вработени чиишто примања беа претходно потценети, се виде дека се сепак „есенцијални“ во дадените околности. Станува збор за работни места за кои не е потребно високо образование, во сектори како што се туризмот и угостителството, здравството, одржувањето на домовите, градежништвото и низа услужни дејности. Не беше никаков алтруизам, емпатија кон нив или нешто слично, туку едноставна пазарна логика, тоа што нивните примања, а со тоа и нивната куповна моќ, значително пораснаа, вклучително и како резултат на ад хок зголемувањето на минималната плата.

Секако, ова претставуваше добар развој на настаните, во смисла на намалување на нееднаквоста во доходите. Но, „проклетиот“ пазар си дошол по своето. Зголемената куповна моќ на овие слоеви население, кои традиционално своите потреби ги задоволуваа со поевтини производи, предизвика пораст на цените токму кај оваа класа производи.

Оттаму, зборуваме за евтинфлација (инфлација во цените на традиционално поевтините производи). Со ова нееднаквоста во распределбата на доходите повторно се продлабочува.

И затоа велам дека е добар предлогот да почне процес на намалување на цените на производите што ги користат семејствата со пониски доходи во секојдневната употреба. Ова е вистинската појдовна точка за секаков дијалог меѓу социјалните партнери по ова прашање. Секаква репресија врз бизнисот е неприфатлива и за тоа нема никаква законска ниту морална основа. Нема ниту потреба!

Треба да бидеме свесни за уште една работа. Трговските синџири се бизниси кои дејствуваат врз основа на пазарната логика. Тие не се социјални установи. Со нив, во името на сопствениците-акционери, раководат платени менаџери чијашто судбина е поврзана со нивната успешност во зголемувањето на приходот и на профитот на инвеститорите. Секоја деловна година тие ја започнуваат со строго утвредени таргети за перформансите, кои не им даваат мирен сон.

Ако е така, ќе го послушаат ли советот, овој пат дури и по сопствена иницијатива, да започнат со намалување на цените на стоките за широка потрошувачка, кои ги купуваат нивните верни купувачи со пониски доходи, не само за еден месец, туку како генерална тенденција?

Се надевам дека одговорот ќе биде позитивен. Но, не треба да им се лутиме што ова ќе го направат со зголемување на цените на други производи со повисоки цени, преку еден вид „вкрстени субвенции“. Само на овој начин може да се помири „општествената одговорност“ со пазарната логика!

Имаме неповторлива шанса феноменот евтинфлација да го испратиме во заборав.

Трајко Славески

Економија

МБИ10 бележи раст од 0,04%, обврзничкиот индекс ОМБ посилен за 0,55%

Изготвен од Илирика Инвестментс АД Скопје врз основа на официјални податоци од Македонска берза.

На трговската сесија од 11 декември 2025 година, индексот МБИ10 бележи раст од 0,04%, достигнувајќи ниво од 10.223,91 поени, додека индексот ОМБ се зголеми за 0,55%, на 129,44 поени. Вкупниот дневен промет изнесуваше 79,0 милиони денари, со зголемена активност и неколку поголеми блок-зделки. Најликвидни беа Комерцијална банка, Макпетрол и НЛБ Банка, кои придонесоа за најголем дел од вкупниот пазарен промет.

Најтргувани хартии од вредност

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) – 58.425.000 денари (вклучува блок-зделка)

● Макпетрол АД Скопје (MPT) – 5.750.350 денари (вклучува блок-зделка)

● НЛБ Банка АД Скопје (NLB) – 2.445.000 денари

Топ добитници

● Стопанска банка АД Скопје (STB) +1,98%

● Реплек АД Скопје (RPK) +0,19%

● Алкалоид АД Скопје (ALK) +0,18%

Топ губитници

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) –0,30%

● Гранит АД Скопје (GRN) –0,71%

● РЖ Услуги АД Скопје (RZU) –10,00%

Обврзнички пазар

На обврзничкиот пазар беше реализирана една трансакција со државната обврзница „Р. Македонија – денационализација 23“, по цена од 93 евра, во вредност од 112.840 денари. Сите останати државни и корпоративни обврзници останаа без промена во цените.

Тргувањето на Македонската берза на 11 декември 2025 година беше умерено активно, со доминација на банкарскиот сектор и присуство на неколку големи зделки. Индексот МБИ10 бележи минимален раст, при што Комерцијална банка, Макпетрол и НЛБ Банка беа најтргувани хартии од вредност. Најголем пораст имаше кај Стопанска банка, додека Комерцијална банка забележа благ пад. Обврзничкиот пазар беше ограничен по обем, но индексот ОМБ порасна за 0,55%, означувајќи стабилен крај на трговската сесија.

Економија

ЏАМБО пристигнува во Гевгелија: Нова голема инвестиција во локалната економија и реализација на ветената експанзија

Европскиот реномиран бренд ЏАМБО (JUMBO) продолжува со успешна реализација на својата долгорочна стратегија за интензивен развој и пошироко позиционирање на македонскиот пазар. Оваа сабота, 13 декември 2025 година, компанијата пишува ново поглавје во својата деловна приказна со свеченото отворање на својот нов, најсовремен маркет во Гевгелија, сместен во рамките на новоотворениот трговски центар „Gevgelija Mall“. Оваа значајна инвестиција доаѓа како природен и логичен след на исклучително успешните деловни приказни кои компанијата веќе ги изгради во Скопје, Тетово и Битола, и претставува директно исполнување на ветувањата дадени пред македонските потрошувачи за континуирано проширување на модерната продажна мрежа низ целата територија на државата.

Пристигнувањето на ЏАМБО во јужниот регион на земјава има многу пошироко значење од самото збогатување на трговската понуда во градот. Со овој стратешки потег, компанијата јасно ја потврдува својата цврста позиција на сериозен странски инвеститор кој верува во потенцијалот на домашниот пазар и активно вложува во неговиот напредок. Како докажана општествено одговорна компанија, ЏАМБО со оваа инвестиција директно ја стимулира локалната економија и влијае врз подобрување на животниот стандард.

Отворањето на новиот објект значи и отворање на нови работни места, со што компанијата создава нови професионални можности и стабилни кариери за жителите на Гевгелија, потврдувајќи ја својата грижа за заедницата во која делува. Дополнително, новиот ЏАМБО маркет е проектиран со визија да функционира како силен регионален магнет кој ќе привлекува купувачи не само од градот, туку и од пошироката околина и соседството, со што значително ќе се зголеми економскиот проток и ќе се зајакне статусот на Гевгелија како клучна трговска дестинација во регионот.

Новиот продажен простор, кој се простира на импресивна површина од 3.000 метри квадратни, е дизајниран и уреден според највисоките светски стандарди за да понуди врвно шопинг искуство и да прерасне во новата омилена дестинација за целото семејство. Посетителите ќе имаат ексклузивен пристап до богат асортиман од над 20.000 артикли, вклучувајќи играчки, декорации, производи за домот и сезонски изненадувања.

Концептот на маркетот доследно го следи препознатливиот корпоративен идентитет и популарниот слоган на брендот „За сѐ што ви треба и не сте знаеле дека ви треба“, нудејќи креативни решенија и радост за секој дом.

Како посебна новина и значајна додадена вредност за купувачите во Гевгелија, во рамките на овој маркет интегриран е и широко препознатлив асортиман од брендот ВЕРО, кој е внимателно селектиран да го задоволи сечиј вкус. Оваа стратешка синергија на двата силни бренда им овозможува на потрошувачите уникатна привилегија, да ги задоволат сите потреби за домаќинството и семејството на едно место, штедејќи драгоцено време и уживајќи во квалитетот на докажаните производи.

По повод ова големо отворање, Петар Денковски, генерален директор на ЏАМБО маркетите во Македонија, ја истакна важноста на овој момент за компанијата и заедницата. Тој нагласи дека пристигнувањето во Гевгелија е моментот кога долгорочните стратешки планови стануваат реалност и претставува важен чекор во стратегијата на компанијата да биде поблиску до своите потрошувачи. Според Денковски, успехот на компанијата не се мери само преку ширењето на квадратурата на маркетите, туку првенствено преку конкретниот придонес кон општеството и заедницата. Тој изрази гордост што преку оваа капитална инвестиција, компанијата директно влијае на развојот на локалната заедница преку отворање на нови работни места, инвестирање во човечкиот потенцијал и создавање на нов економски импулс кој ќе го раздвижи целиот регион. Денковски порача дека динамиката на развој на компанијата нема да запре тука и со задоволство најави дека успешната експанзија ќе продолжи и во текот на следната година со планираното отворање на нов, современ маркет во Струмица, со што ќе се заокружи присутноста на брендот во овој дел од државата.

Свеченото отворање на новиот ЏАМБО маркет е закажано точно на пладне, во 12:00 часот, на 13 декември 2025 година, паралелно со отворањето на „Gevgelija Mall“.

Компанијата ги поканува сите граѓани да бидат дел од овој настан, каде ги очекува целодневна семејна атмосфера исполнета со богата забавна програма. За најмладите се подготвени специјални изненадувања, дружење со маскоти, цртање на лице и игри со сапунени меури, со цел денот на отворањето да прерасне во вистински празник и незаборавно доживување за целиот град.

Економија

Трамп воведе „златна виза“: Американски престој за 1 милион долари

Претседателот на САД, Доналд Трамп, денеска предизвика вистинска сензација објавувајќи го воведувањето на таканаречената „Златна картичка на Трамп“ – револуционерна програма за имиграција која ветува брз пат до американско државјанство за најбогатите странци.

„Златната картичка на владата на Соединетите американски држави на Трамп пристигна денес. Директен пат до државјанство за сите квалификувани и проверени лица. Нашите одлични американски компании конечно можат да го задржат својот непроценлив талент. Страницата ќе биде објавена за 30 минути! trumpcard.gov“, изјави американскиот претседател на неговата омилена платформа, Truth Social.

Официјалната веб-страница веднаш ги шокираше потенцијалните апликанти со високата цена: „Со надомест за обработка и, по верификација од страна на Министерството за внатрешна безбедност (DHS), исплата од 1 милион долари, ќе имате право да останете во САД за рекордно време преку програмата „Златна картичка на Трамп“.

Оваа виза е наменета за елитата која може да обезбеди „значајна корист“ за САД. Процесот на аплицирање е забрзан, но не е евтин: неповратна такса од 15.000 долари се плаќа на DHS, а милионската донација се бара дури по завршување на безбедносната проверка – како доказ за „значајна корист“.

Трамповата администрација нуди уште поексклузивна опција: Платинумската картичка на Трамп. Оваа програма е резервирана за ултра-богатите странци и нуди највисоко ниво на пристап – како што го нарекуваат американските власти.

„Аплицирајте сега и обезбедете го вашето место на листата на чекање за Трамп Платинум картичката,“ стои на веб-страницата. Со надомест за обработка и придонес од неверојатни 5 милиони долари, апликантот добива можност да престојува во САД до 270 дена годишно без да плаќа американски даноци за својот приход остварен надвор од САД.

Не се заборавени ниту компаниите. „Златната корпоративна картичка на Трамп“ е наменета за корпоративно спонзорирање на вработени. Почетната такса е 15.000 долари по вработен (неповратна).

Шокантни 2 милиони долари по вработен по безбедносната проверка, докажувајќи дека тие ќе „донесат значителна корист“.

Корпоративниот спонзор може да ја пренесе картичката на друг вработен доколку првичниот си замине, притоа плаќајќи само годишна такса за одржување од 1 процент и такса за пренос од 5 проценти (вклучувајќи нова безбедносна проверка).

Трамп уште во февруари најави дека оваа програма е замислена како „нешто како зелена карта, но на повисоко ниво на софистицираност“. Но најголемата контроверза ја предизвика изјавата во која сугерираше дека дури и некои руски олигарси – многу од нив под американски санкции – би можеле да се квалификуваат.

„Познавам некои руски олигарси кои се многу добри луѓе“, изјави тој, одговарајќи на новинарско прашање со едноставно: „Можно е“.

Овие „златни билети“ ја заменуваат контроверзната програма EB-5, која им даваше постојан престој на странските инвеститори. Американскиот министер за трговија, Хауард Лутник, претходно ја нарече EB-5 „евтин начин за добивање зелена карта“ и програма отворена за злоупотреба. Се чини дека Трамп има намера да ја подигне цената на американскиот сон.