Енергетиката е еден од клучните сектори во транзицијата кон одржлив развој и економска стабилност, особено во време на климатски предизвици и геополитички турбуленции. Во тој контекст, новиот Закон за енергетика претставува значаен реформски чекор за Северна Македонија.Министерството за енергетика најави дека законот не само што е усогласен со европската регулатива, туку е и внимателно приспособен на националниот контекст, со јасна цел – изградба на модерен, безбеден и праведен енергетски систем.За процесот на изработка, клучните новитети и предизвиците што следат, разговараме со министерката Сања Божиновска.

Како ја оценувате содржината и насоките на новиот Закон за енергетика?

Новиот Закон за енергетика претставува клучен чекор напред во усогласувањето на нашето законодавство со европските директиви и заложбите за енергетска транзиција. Овој закон не е само исполнување на обврска – тој е системска рамка со која се поставуваат темелите на еден модерен, транспарентен, недискриминаторен и фер енергетски систем. Почнувајќи од стандардите на Енергетската заедница, со ова законско решение во македонското законодавство се транспонираат најголемиот дел од директивите и регулативите на Европската Унија, што го отвора патот кон целосна интеграција на нашиот енергетски сектор во европскиот пазар.

Содржински, законот воведува јасни насоки за декарбонизација, дигитализација и децентрализација на енергетскиот систем. Тој го зајакнува фокусот на обновливите извори на енергија, воведува механизми за поддршка на енергетската ефикасност и обезбедува подобра заштита на потрошувачите, особено ранливите категории.

Истовремено со овој закон отвораме простор за поголеми инвестиции, поголема транспарентност на пазарот и зголемена конкуренција, што на долг рок ќе значи пониски трошоци и подобра сигурност во снабдувањето. Дополнително, тој поставува темели за развој на енергетските задруги и активните потрошувачи, што е важно за демократизација на енергетиката. Верувам дека ова законско решение е клучна алатка за изградба на одржлив, отпорен и инклузивен енергетски сектор.

Важно е да се нагласи дека законот е изработен исклучиво со домашни капацитети – без ангажман на странски консултанти, без шаблонско пренесување туѓи модели, туку преку динамичен, сеопфатен и консултативен процес кој покажа дека институциите и експертите дома имаат капацитет да испорачаат современо и функционално законско решение.

Дали законот е само усогласување со ЕУ или има и пошироко домашно значење?

Иако законот е усогласен со европското законодавство, односно го транспонира т.н. „Clean Energy Package“, неговото значење е многу пошироко и суштински поврзано со нашите домашни потреби. Македонија е дел од Енергетската заедница веќе 15 години и со години сме под притисок да ја модернизираме енергетската регулатива. Но, овој закон оди чекор понатаму од очекуваното. 

Слободно можам да кажам дека ова е домашно, прецизно и амбициозно законско решение кое решава бројни недоречености и неусогласености што се влечеле со години.Тој одговара на реалните предизвици со кои се соочува македонскиот енергетски сектор и создава правна рамка за долгорочно планирање, модернизација на инфраструктурата, воведување дигитализација и нови технологии, зголемување на домашното производство од обновливи извори, зголемување на енергетската сигурност и заштита на потрошувачите, но исто така создава услови и за правна сигурност на инвеститорите.

Законот не е само формално приближување до ЕУ, туку алатка за внатрешна трансформација. Тој ги поттикнува инвестициите, ја стимулира конкурентноста и отвора можности за граѓаните и компаниите да станат активни учесници на енергетскиот пазар. На тој начин, придобивките ќе ги почувствуваат и граѓаните и економијата во целина.

Колку беше инклузивен процесот на подготовка на законот?

Процесот на подготовка на новиот Закон за енергетика беше длабоко инклузивен и транспарентен. Како Влада, а особено како Министерство за енергетика, ни беше многу важно новиот Закон да биде резултат на широк и инклузивен процес. Веруваме дека квалитетно законско решение може да се изгради само ако се слушнат сите страни. 

Подготовката траеше повеќе од шест месеци, се одржаа 14 работни состаноци, на кои беа вклучени експерти, граѓански организации, претставници од здруженија, сојузи, институции како Регулаторната комисија за енергетика, ЕСМ, МЕПСО, ТЕ-ТО, НОМАГАС, ЕВН, МЕМО и други.

Ваквиот широк и отворен пристап гарантираше дека законот не е теоретски превод, туку документ кој одговара на конкретни слабости од досегашната пракса. Дополнително, нацрт-текстот беше објавен на Единствениот национален електронски регистар на прописи (ЕНЕР), што овозможи јавна стручна дебата уште пред да започне владината постапка.

Секоја идеја која можеше да придонесе за подобра примена на законот беше сериозно земена предвид. Затоа, ова не е само закон подготвен во канцеларија – туку текст кој го градевме заедно, со сите засегнати страни, зашто само така ќе обезбедиме неговата успешна имплементација на терен.

Можам да кажам дека добивме позитивни реакции и од универзитетски професори, правници, регулатори и инвеститори. Препознаена беше суштината и посветеноста. Очекувам поддршката да продолжи и во собраниската постапка.

Кои делови од законот ги сметате за клучни новитети?

Новиот Закон за енергетика носи повеќе суштински новини кои отвораат нова страница за развојот на енергетскиот сектор во нашата држава. Новина е назначување на Номиниран оператор на организираниот пазар (НЕМO), со што за првпат се уредува номинирање на оператор кој ќе биде признаен во ЕУ и регионот, што овозможува поврзување со регионалните берзи и отворање кон реална конкуренција.

Законот дава можност за право на избор на снабдувач за секој потрошувач. Ова создава пазарна динамика и обврзува институциите да следат дали пазарот функционира во интерес на граѓаните.

За првпат воведуваме институционализирање на концептот на енергетска сиромаштија и предвидуваме законска методологија за мерење и механизми за заштита, вклучително и забрана за исклучување на ранливи категории. 

Воспоставени се и правни основи за користење системи за складирање на енергија, вклучително и батериски системи, што е предуслов за зголемена интеграција на обновливи извори без загрозување на стабилноста на системот. 

Значајна новина во Законот е и поддршката за електромобилност, со тоа што се предвидува развој на инфраструктура за полнење и третирање на транспортот како дел од енергетската транзиција.

Новото законско решение дава и рамка за енергетска ефикасност, агрегација и граѓански енергетски заедници со што се отвора простор за локално учество и иновативни бизнис модели.

И на крајот би го споменала преносот на сопственоста на МЕПСО. Во согласност со принципот на сопственичко раздвојување, МЕПСО од Министерството за транспорт преминува во сопственост на Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини – во рок од 60 дена од влегување во сила на законот.

Како законот ги третира ранливите категории и енергетската сиромаштија?

Ранливите категории и справувањето со енергетската сиромаштија беа едни од најважните прашања при изработката на законот. Свесни сме дека енергетската транзиција не смее да ги остави најзагрозените зад себе. Затоа, новиот Закон за енергетика за првпат дефинира кој е ранлив потрошувач и се предвидуваат посебни мерки и инструменти за заштита на ранливите потрошувачи –подобар пристап до финансиска поддршка и обезбедување континуирано снабдување со енергија.

Тоа значи дека енергетската сиромаштија не е веќе маргинална тема, туку дел од енергетската регулатива.Ова е едно од најзначајните достигнувања на Законот – социјалната заштита не е повеќе оставена на ад-хок програми, туку е вградена во самиот систем. Со јасни дефиниции и методологија, институциите добиваат обврска да дејствуваат, а граѓаните добиваат предвидлива и континуирана поддршка.

Кои се потенцијалните предизвици во имплементацијата на законот?

Секој системски закон, особено од ваков обем, носи свои предизвици во имплементацијата. Кај новиот Закон за енергетика, имплементацијата ќе зависи од капацитетите на институциите, координацијата меѓу надлежните тела и брзината на донесување на подзаконските акти. Не помалку важна ќе биде и потребата од брза адаптација на енергетските компании и инвеститорите на новата регулаторна рамка. 

Предизвик ќе биде и организацијата на новите тела, како НЕМO, и надзор над постојните субјекти. Има простор за загриженост дали сите учесници – особено помалите снабдувачи и локалните самоуправи – се подготвени да функционираат според новите правила. Но токму затоа е важно да се почне навреме и со јасен план за имплементација.

Исто така, ќе биде важно да обезбедиме континуирана едукација на граѓаните, особено за новите концепти како активен потрошувач и енергетски задруги, за да можат вистински да ги искористат новите можности.

Не помалку значаен предизвик е и обезбедувањето на финансиски средства, особено за социјално чувствителните мерки и за поддршка на проектите за енергетска ефикасност. Но веруваме дека со силна политичка волја, стручна поддршка и соработка со меѓународните партнери, овие предизвици ќе ги претвориме во можности за вистински напредок.

Како го гледате овој закон во контекст на енергетската транзиција?

Овој закон е сржта на нашата енергетска транзиција. Тој не е само законски текст, туку визија за иднината – за една модерна, зелена и праведна енергетика. Со него поставуваме темели за постепено напуштање на фосилните горива, зголемено користење на обновливи извори, дигитализација на мрежата и активно вклучување на граѓаните во производството и потрошувачката на енергија.

Законот создава услови за вистинска структурна промена, но и обезбедува правна и институционална стабилност, која е неопходна за да привлечеме инвестиции и европска поддршка. Во овој контекст, го гледам како мотор на транзицијата – но и како гаранција дека таа транзиција ќе биде фер, одржлива и инклузивна за сите. Секако, транзицијата нема да се случи преку ноќ, но без правна рамка во форма на закон, таа не може ни да почне.

Извор: faktor.mk

Тему и Шеин денес ги зголемија цените на многу производи за американските клиенти, како одговор на американските царини од 120% што стапуваат на сила следната недела. Двете компании претходно ги информираа клиентите дека ќе има зголемување на цените.

Американските клиенти што купуваат на Тему и Шеин, платформи што ги набавуваат поголемиот дел од своите производи од Кина, досега во голема мера избегнуваа плаќање царини благодарение на ослободувањето што се однесува на пратки во вредност помала од 800 долари. Тоа ослободување, познато како „de minimis“, истекува на 2 мај, поради извршна наредба потпишана од американскиот претседател Доналд Трамп претходно овој месец.

Две столчиња за тревник што ги забележа CNN во Тему во четврток чинеа 61,72 долари. Во петок, нивните цени се искачија на 70,17 долари. Во Шеин, костимот за капење чинеше 4,39 долари во четврток, но во петок се искачи на 8,39 долари – зголемување од 91%.

Сепак, зголемувањето на цените не беше еднакво за сите производи што ги следеше CNN. На пример, паметниот прстен на Тему беше за околу 3 долари поевтин во петок отколку претходниот ден.

Цените на интернет често флуктуираат, па затоа не е можно со сигурност да се каже зошто некои производи се зголемиле во цена, а други не.

„Поради неодамнешните промени во меѓународните трговски правила и обичаи, нашите оперативни трошоци се зголемија. За да продолжиме да ви ги нудиме производите што ги сакате без да правиме компромиси со нивниот квалитет, ќе има корекции на цените. Правиме сè што можеме за да ги одржиме цените ниски и да го минимизираме влијанието врз вас“, се вели во известувањето што Шеин неодамна го објави на својата веб-страница.

Тему испрати слична порака до клиентите: „Поради неодамнешните промени во меѓународните трговски правила и обичаи, нашите оперативни трошоци се зголемија. За да продолжиме да ви ги нудиме производите што ги сакате без да правиме компромиси со нивниот квалитет, воведуваме нови цени што стапуваат на сила на 25 април 2025 година.“

Двете платформи ги повикаа купувачите да ги извршат своите купувања пред 25 април за да избегнат плаќање повисоки цени. Сепак, сè уште не е јасно дали клиентите кои нарачуваат стока пред тој датум ќе избегнат плаќање на царина од 120% ако нивните пакети пристигнат по 2 мај.

Според извештајот на истражувачката фирма „Trade Partnership Worldwide“, која анализирала податоци од Бирото за статистика на трудот на САД, домаќинствата со најниски приходи во САД потрошиле повеќе од три пати повеќе од својот приход за облека во 2021 година отколку најбогатите домаќинства.

Отстранувањето на ослободување од „de minimis“ во мај особено ќе ги погоди домаќинствата со пониски приходи, според студијата на економисти од UCLA и Јеил објавена во февруари.

Според студијата, уделот на пакети испратени во рамките на прагот „de minimis“ се намалува со зголемувањето на приходите. На пример, 48% од пакетите завршиле во најсиромашните области, додека само 22% отишле во најбогатите области во САД.

Во рамки на манифестацијата „Недела на македонската култура” утре во Тирана ќе се одржи „Промоција на македонски вина и вински туризам”.

Овој настан требаше да се одржи денеска, но беше одложен, бидејќи во Албанија е Ден на национална жалост, во знак на почит кон починатиот Папа Францискo.

На утрешната промоција 12 познати македонски винарии ќе ги изложат своите вина, а ќе ги презентираат можностите за вински туризам.

Промоцијата ќе почне во 14 часот во познатата „Пирамида“, значајно културно обележје во центарот на Тирана, со интонирање на македонската химна, додека дополнително настанот ќе биде збогатен со настап на фолклорна група од Пустец, чии членови во традиционални македонски носии, ќе изведат повеќе македонски песни и ора.

Пред овој значаен настан денеска во просториите на македонската амбасада во Тирана, вршителот на должноста амбасадор, Љуфтим Спахиу оствари средба со претставниците на македонски винарии, на која заедно размениле искуства, идеи и визии за промоција, на нивните производи со искреност и надеж за уште побогата винска иднина.

Неделата на македонската култура, која за првпат се одржува во Тирана свечено беше отворена на 23, а завршува на 30 април.