Скопје. 25 април 2025 – Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини предложи нов Закон за енергетика кој најавува големи промени за граѓаните и енергетскиот систем во Македонија. Министерката Сања Божиновска појасни дека законот, кој содржи 317 члена, е веќе во собраниска процеура и поминал без забелешки на собраниските комисии.

Новото законско решение предвидува формирање на локални енергетски заедници, каде граѓаните ќе можат заеднички да поставуваат соларни панели, да произведуваат електрична енергија за сопствени потреби и да го продаваат вишокот. Ова ќе им овозможи на граѓаните поголема контрола врз потрошувачката и значајни заштеди на сметките за струја.

Првпат се воведува и методологија за утврдување на енергетската сиромаштија. Според Божиновска, досега неофицијално се идентификувани околу 50.000 домаќинства како енергетски ранливи, но со новата методологија ќе се добијат точни податоци. Ранливите категории ќе бидат заштитени со пониски цени, државни субвенции и забрана за исклучување од електрична енергија, со цел ниту едно домаќинство да не остане без струја поради сиромаштија.

Законот пропишува обврска операторот ЕВН во рок од седум години да ги замени 80% од постоечките броила со паметни смарт броила кои ќе овозможат далечинско читање на потрошувачката и ќе спречат задоцнето издавање на сметки. Секој потрошувач ќе има можност за промена на снабдувачот за струја во рок од 48 часа, без трошоци за домаќинствата и малите бизниси.

Исто така, законот воведува регулација за батериски системи за складирање на електрична енергија, што ќе овозможи користење на соларна енергија и ноќе. Со тоа се стимулира развојот на обновливите извори на енергија и се зголемува сигурноста на електроенергетскиот систем.

Голем фокус се става и на јакнење на државната контрола врз енергетската инфраструктура. Со новиот закон, операторот на електропреносниот систем МЕПСО ќе премине под сопственост на Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини. Со тоа, се осигурува дека МЕПСО останува во државна сопственост и нема да биде предмет на приватизација.

Божиновска истакна дека Министерството веќе работи на изготвување на десетгодишен план за развој на преносниот систем за да се подготви инфраструктурата за зголемен обем на обновлива енергија и потребите од е-мобилност. Новите регулативи ќе стимулираат инвестиции, ќе го либерализираат пазарот и ќе создадат посигурен, модерен енергетски систем, подготвен за идните климатски предизвици и европските стандарди.

„Овој закон е за иднината на Македонија. Ќе создаде стабилни цени, ќе го стимулира економскиот раст, ќе го забрза технолошкиот напредок и ќе нè приближи до европските климатски цели за 2050 година. Целта ни е Македонија со соларни панели на покривите, електрични возила на патиштата и стабилни сметки за струја“, заклучи министерката Божиновска.

Владата е непоколебливо посветена на имплементација на фискалната политика, дефинирана со Законот за буџети и Фискалната стратегија, а која е фокусирана на зајакнување на макроекономската стабилност. Примарна цел е постепен финансиски баланс, заштеди во државната каса и поддршка на економијата преку вложувања во инфраструктурни проекти.

Ова беше нагласено на средбата на министерката за финансии Гордана Димитриеска-Кочоска со заменик-генералниот директор на ММФ, Бо Ли, како и на состаноците со извршниот директор во Меѓународниот монетарен фонд Јерон Клик, директорот на Европскиот оддел во ММФ Алфред Камер и шефот на Мисијата на ММФ за РС Македонија Анет Кјоб, информира Министерството за финансии.

На состанокот, министерката истакна дека Буџетот се остварува според планираното, при што на приходната страна е забележан пораст на приходите во првиот квартал од 2025 година за 11,4 проценти во споредба со истиот период минатата година, додека на расходната страна растот е помал и изнесува 2,1%, со што постепено, но сигурно се движиме кон фискална консолидација. Таа додаде дека во тек се подготовки на новата Фискална стратегија за периодот 2026-2030 година и дека фокусот со новата стратегија останува на континуирана постепена фискална консолидација.

Министерката на средбите се осврна и на очекувањата за економскиот раст, којшто е проектиран на 3,7 проценти во 2025 година, при што наведе дека се следат и актуелните состојби и се земаат предвид неизвесностите на глобално ниво. “Тој ќе се темели на реализација на инвестиции, за што, рече во Буџетот, има висок износ од 47,2 милијарди денари.” Дополнително, ќе биде потпомогнат и со проектите кои се насочени кон локалниот економски развој и вложувањата во приватниот сектор. Исто така, силна поддршка, според министерката, се и странските директни инвестиции, за што наведе, дека во минатата година се реализирани рекордни 1,255 милијарди евра.

Беше истакнато дека се очекува и продолжување на надолниот тренд кај инфлацијата и нејзино стабилизирање.

На средбите беа забележани напорите за спроведување на реформи за подобрување на управувањето со јавните финансии и дека е важно да се оствари раст на приходите преку намалување на сивата економија, како и дигитализација на процесите. “РС Македонија добива значајна поддршка во спроведување на овие реформи од Меѓународниот монетарен фонд.” Тоа беше потенцирано на средбата на министерката со претставници на Одделот за фискални прашања при ММФ на која беше изразена благодарност за досегашниот развој на капацитетите во различни области од управувањето со јавните финансии преку обезбедената експертиза во клучните реформи за управување со јавните финансии. “Тоа, како што посочи министерката, е дел и од реформите поврзани со нашата ЕУ интеграција,” информира Министерството за финансии.

Средбите на министерката за финансии Гордана Димитриеска-Кочоска се реализираа во рамки на Пролетните средби на ММФ и Светска банка што оваа недела се одржуваат во Вашингтон. Министерката, покрај средбите со ММФ, оствари средби и со високи претставници на Светска банка, на Трезорот на САД, финансиски корпорации, а претходно беше во посета на македонската дијаспора во Чикаго.

Новиот Предлог-закон за енергетика е документ што ќе го обликува енергетскиот сектор на Македонија во следните децении. Ова не е само закон, туку визија за модерен, одржлив и конкурентен енергетски систем што ќе донесе придобивки за економијата, граѓаните и животната средина.

Овој закон е дел од нашите обврски како членка на Енергетската заедница. Го транспонираме европскиот „Пакет за чиста енергија“, кој вклучува директиви и регулативи како Директивата (ЕУ) 2019/944, Регулативата (ЕУ) 2019/943, CACM, REMIT и други. Требаше да го усвоиме до крајот на 2023 година, но, да бидеме искрени, задоцнивме. Сега, во април 2025, сме целосно посветени да ја завршиме оваа работа. Со донесувањето на законот, ќе ги затвориме споровите со Енергетската заедница, како случаите ECS-11/24 за електрична енергија и ECS-21/24 за гас, што е важно за нашиот меѓународен углед.

Но, овој закон не е само за исполнување европски обврски. Туку основа за создавање енергетски систем што ќе привлече инвестиции, ќе создаде работни места, ќе ја заштити животната средина и ќе обезбеди сигурна, достапна енергија за секој граѓанин. Тоа е дел од нашата реформска агенда за поблиску до ЕУ, но и за подобар живот тука, дома.

Овој закон од 317 члена е резултат на напорна работа и широка соработка. Процесот почна пред формирањето на Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини, но не се заврши. Откако се формираше министерството, создадовме работна група со претставници од Регулаторната комисија за енергетика (РКЕ), МЕПСО, ЕСМ, ЕВН, ТЕ-ТО, МЕМО, стопанските комори и други засегнати страни. Одржавме 14 состаноци, а на 24 октомври 2024 година го ставивме предлогот на јавна консултација на платформата ЕНЕР. Добивме коментари од Енергетската заедница и ги вградивме во текстот, со поддршка од правни експерти од ЕБРД.

„Горда сум што овој закон го напишаа македонски професионалци од јавната администрација, луѓе со долгогодишно искуство во енергетиката, без дополнителен надомест. Тие поставија високи стандарди за идната работа на министерството, и тоа е нешто што треба да го цениме“ истакна Божиновска.

Клучните новини во законот
1. Повеќе обновливи извори и инвестиции
Законот го олеснува градењето соларни, ветерни и хидроелектрани преку Годишен план за енергетска инфраструктура, што го подготвуваме во согласност со Стратегијата за развој на енергетиката и Интегрираниот национален план за енергија и клима. Инвеститорите можат да поднесуваат предлози до 1 јуни секоја година, а ние ќе ги поддржуваме проектите што ги исполнуваат нашите цели за чиста енергија. Законот исто така воведува јасни правила за приклучување на мрежата, за да нема хаос со премногу соларни панели на дистрибутивната мрежа.
2. Заштита на ранливите граѓани
Енергетската сиромаштија е реален проблем, и затоа воведуваме методологија за нејзино мерење, во соработка со Министерството за социјална политика. Домаќинствата што не можат да си ги платат сметките за струја ќе добијат поддршка – пониски цени преку универзален снабдувач или други снабдувачи. Владата може да одобри компензации за овие семејства, а ранливите потрошувачи ќе имаат и финансиска помош (на пример, субвенции за греење или енергетски ефикасни уреди) и нефинансиска помош (како забрана за исклучување од мрежа). Ова е за да никој не остане без струја во зима поради финансиски проблеми.
3. Либерализиран и конкурентен пазар
Законот создава пазар на електрична енергија каде цените се формираат пазарно, но со заштита за ранливите. Воведуваме пазар „ден однапред“ и „во тековен ден“, што овозможува поефикасна трговија со струја. МЕМО е назначен за номиниран оператор (НЕМО) за четири години, што ќе го поврзе нашиот пазар со европскиот преку механизам наречен „market coupling“. Ова значи дека можеме да купуваме и продаваме струја по конкурентни цени, што може да ги стабилизира сметките за граѓаните. На пример, ако во регионот има вишок струја, можеме да ја купиме поевтино, а ако имаме вишок, да ја продадеме.
4. Складирање енергија и електромобилност
Складирањето на електрична енергија станува посебна дејност, што е клучно за управување со обновливите извори. На пример, соларните панели произведуваат струја преку ден, но со складирање можеме да ја користиме и навечер. Ова ја прави мрежата постабилна и ја намалува потребата од увоз во шпиц-периоди. Исто така, го интегрираме полнењето на електрични возила во мрежата, со јасни правила за станиците за полнење. Ако сакате да возите електричен автомобил, законот гарантира дека станиците за полнење ќе бидат достапни и дека цените за струја за полнење ќе бидат разумни, во рамките на просечните цени на горивата.
5. Паметни системи и лесна промена на снабдувач
Воведуваме паметни мерни системи за точно мерење на потрошувачката, а отстрануваме и можноста броилата да не се читаат, што досега создаваше конфузија кај граѓаните. Секој потрошувач ќе може да го смени снабдувачот за само 48 часа, без трошоци за домаќинствата и малите потрошувачи. Ова значи поголема слобода – ако не сте задоволни од вашиот снабдувач, можете брзо да изберете друг, без бирократија.
6. Граѓански енергетски заедници и активни потрошувачи
Законот им дава можност на граѓаните да формираат енергетски заедници. На пример, неколку соседи можат да постават соларни панели, да произведуваат струја за себе и да ја продаваат вишокот. Ова ги прави граѓаните активни учесници во енергетскиот пазар, а не само пасивни потрошувачи. Идејата е да имате контрола врз вашата енергија и да заштедите.
7. Подобрена енергетска сигурност
Законот воведува мерки за справување со ризици во снабдувањето со струја и гас. Министерството ќе подготвува планови за итни ситуации, за да бидеме подготвени за кризи, како прекини во снабдувањето. Ова е особено важно во зима или во периоди на висока потрошувачка, за да нема затемнувања или недостиг на енергија.
8. Подобро управување со енергетските мрежи

Воведуваме Десетгодишен план за развој на електропреносниот систем и јасни правила за операторите на мрежите. Министерството станува сопственик на операторот на електропреносниот систем, што ни дава поголема контрола врз стратешките одлуки. Исто така, се осигуруваме дека мрежите се подготвени за повеќе обновливи извори и за зголемена потрошувачка, како од електрични возила.

Законот е пред Собранието, немаше забелешки од собраниските комисии. Сме отворени за амандмани во второто читање, за да го направиме текстот уште подобар. Целта ни е да создадеме закон што ќе трае, што ќе даде правна сигурност и нема да бара чести измени. Имплементацијата бара соработка на сите институции – ќе треба да ги зајакнеме капацитетите на РКЕ, операторите на мрежите и министерството. Ќе воведеме нови процедури, платформи за известување, обуки за кадар и ќе соработуваме со регионални и европски партнери. Исто така, ќе работиме со приватниот сектор и граѓанските организации.

Овој закон е за иднината на Македонија. Тој ќе го стимулира економскиот раст, ќе го забрза технолошкиот напредок, ќе ја заштити животната средина и ќе нè приближи до европските и глобалните климатски цели за 2050 година. Целта е Македонија со соларни панели на покривите, електрични возила на патиштата и стабилни сметки за струја – тоа е она што го градиме со овој закон. Сакаме да бидеме лидер во регионот во чиста енергија, и ова е голем чекор во таа насока.