Магазин

ПРВИТЕ ТЕЛЕФОНИ ВО СКОПЈЕ, тоа било револуција во животот

Во денешната ера на мобилната телефонија егзотично, но и поучно, дејствуваат податоците за првите телефони во Скопје.

Таа приказна е толку интересна што треба повторно да потсетиме на неа, бидејќи е речиси комплетно заборавена.

Наједноставните индукторски телефонски апарати се користени уште во турскиот период, но и подоцна, по завршувањето на Првата светска војна, кога тие се усовршуваат, односно се заменуваат.

Индукторските телефони се со поедноставена мануелна употреба и мини-централа од само 12 волти. Тие во Скопје се користени долго време, а во дваесеттите години на минатиот век е воведен нов ЦБ-систем во телефонската комуникација (кратенка од централна батерија).

Овој телефонски апарат немал бројченик, туку функционирал само со кревање на слушалката. Со кревањето на слушалката се јавувала телефонистка, која веднаш ве поврзувала со бројот што го барате. Бидејќи во Скопје тогаш немало многу телефонски корисници, поврзувањето најпрвин било со двоцифрени или трицифрени броеви: 12, 15, 113. Веднаш на линија сте го добивале бројот од корисникот што сте го барале.

Веќе кон средината на 30-те години од минатиот век била внесена вистинска револуција во телефонијата во Скопје. Во 1935/1936 година е инсталирана првата автоматска телефонска централа, (АТЦ). Таа била германска, произведена во „Сименс“.

Иако била посовремена, во тоа време во Скопје немало многу телефони (капацитет од 400 броја). Нив главно ги користеле побогатите слоеви, луѓето од политиката и трговијата, но и болниците и војската.

Со тој период од развитокот на телефонијата во градот е поврзан и еден куриозитет. Дали знаете кога е отворена првата јавна телефонска говорница во Скопје? Првата јавна говорница е отворена точно на 28 ноември 1936 година.

Станува збор за две јавни телефонски говорници. Каде биле лоцирани? Првата се наоѓала на плоштадот, пред Стопанскиот дом, односно ресторанот „Метропол“. Втората говорница била во чаршијата, која тогаш особено била прометна. Говорницата била лоцирана точно пред влезот на „Капан-ан“.

Трагајќи по историјата на првите телефони во Скопје, сосема случајно открив еден запис што многу сликовито зборува како некои од скопјаните тогаш го нарекувале телефонот. Самото име „телефон“ не било многу фреквентно, па затоа често доаѓало и до неговото искривување при изговорот и до различни комични ситуации.

Имено, еден од ретките сопственици на телефонски апарат во периодот меѓу двете светски војни, поточно во 1935 година, бил Беќир-ефенди, еден од познатите браќа Шабан-паша. Тие биле меѓу најбогатите скопјани, а нивната мелница се наоѓала на реката Вардар, под Калето, кај електродистрибуција.

Еден новинар дошол да направи репортажа за мелницата и за браќата, ако сето тоа функционирало во Скопје.

Среде разговорот, влегол еден од вработените и му се обратил на газдата со зборовите: „Беќир-ефенди, тилифон“. Со тоа го известил дека итно го бараат на телефонскиот апарат. Беќир-ефенди веднаш слегол во долните простории за да се јави на „тилифон“.

По Втората светска војна, сименсовата автоматска АТЦ, во 1948 година, била заменета со унгарската „ротари“ како понова и посовршена. Според некои податоци, старата централа ѝ била подарена на Тирана, Албанија. Новата автоматска централа овозможувала на почетокот од 3.000 до 4.000 приклучоци, а бројката постојано се зголемувала.

Во скопскиот земјотрес таа е оштетена, а веќе во 1964 година е заменета со автоматската централа „Искра“ од Крањ. Томе Николовски, некогашен управник на телефонската мрежа и централа во Скопје, своевремено ми раскажуваше за пресвртните мигови во телефонијата во градот.

Во тие години по земјотресот се отворени можности за нови приклучоци, со што се остварија дамнешните желби на многумина жители да дојдат до телефонска линија. Со отворањето на новата пошта, направена е и децентрализација, со што повеќето населби или делови од Скопје ги користат услугите од автоматски централи (Ѓорче Петров, Маџари, Чаир) што работат како една. Николовски велеше дека и во меѓународните линии се следени истите современи трансформации во телефонијата.

Подоцна, електронските централи и компјутерските системи доведуваат до најсовремените телекомуникациски трендови и фаќање чекор со светот. Многумина скопјани се сеќаваат на времето по земјотресот и првите вселувања во новите населби, веќе во почетокот на 1964 година. Треба да се каже дека пред земјотресот малкумина имаа телефонски апарати и приклучоци, а првпат добија телефони токму во тие нови населби.

И тие се сметаат за први телефони. Телефоните станаа хит (и насушна потреба), иако во еден период сето тоа беше по изгор цени, на кои се сеќаваме и денес. Не треба да заборавиме дека телефонијата е дел од општата историја на поштите во Скопје и во Македонија.

Тоа е традиција што е многу богата. Таа особено се интензивира со поштенските кочии уште од Наполеоновото време, кога тие крстосуваат низ Скопје во почетокот на 19 век. Првата пошта и телеграфана во Скопје е отворена во 1899 година, но, според многуте патописци, некои од поштенските услуги функционирале и порано, во високите државни установи на администрацијата, во седиштето на скопскиот валија или во општинската управа. Данило Коцевски

Извор: vecer.mk

Магазин

Храна што топи масти додека спиете: Откријте кои намирници го активираат вашиот метаболизам ноќе

За многумина, идејата да легнат со празен стомак е неподнослива. Но, добрата вест е дека постојат намирници и пијалаци што можете да ги консумирате навечер, а кои не само што нема да го забават метаболизмот, туку можат да помогнат и во согорувањето на мастите.

Според Сахар Бургис, медицинска сестра, по 45-тата година метаболизмот се успорува, но со правилен избор на храна пред спиење и здрави дневни навики, како стабилизирање на шеќерот во крвта, подобрување на варењето и намалување на воспалението, вечерната ужина може да стане вистински сојузник во губењето тежина.

Чај од цимет и кардамон
Ароматичниот спој на цимет и кардамон не е само уживање за сетилата. Циметот помага да се одржи стабилен шеќерот во крвта, а во комбинација со кардамон, тој ја смирува нервната система и го поттикнува релаксирачкиот ефект пред спиење. Овој чај не е чудотворен, но е одличен партнер во процесот на согорување на мастите.

Тврдо варено јајце
Јајцата отсекогаш биле сметани за суперхрана, а навечер стануваат идеална ужина. Едно тврдо варено јајце обезбедува протеини со бавно варење кои ја одржуваат ситоста, ја стабилизираат енергијата и го штитат мускулното ткиво додека спиете.

Чај од глуварче и цикорија
Овој билен чај е совршен за вечерна релаксација. Глуварчето помага во варењето, го поттикнува исфрлањето на вишокот течности и ја регулира нивото на шеќер во крвта. Во комбинација со цикоријата, создава смирувачки пијалак кој го поттикнува губењето тежина, додека вие одмарате.

Со вистински избор на вечерна ужина, наместо чувство на вина, можете да уживате во помошта што телото ја добива за согорување на мастите. Некои навики навистина може да ја претворат ноќта во вашиот таен сојузник за здрава тежина.

Магазин

Мали ритуали – големи надежи со игрите на среќа на Државна лотарија

Игрите на среќа на Државна лотарија одамна се дел од секојдневието, не само како можност за добивка, туку и како мигови на забава, надеж и исчекување. Тие претставуваат мала пауза од рутината – простор за сонување во кој луѓето си ги проектираат сопствените желби. Во тие мигови очекувањето станува дел од доживувањето, а играта добива посебна вредност.

За многумина од играчите, игрите на среќа се поврзани со мали лични ритуали и верувања што му даваат автентичност на секое индивидуално искуство и го прават самиот момент попосебен.

Без разлика дали станува збор за креирање лото комбинација од среќни броеви или купување инстант лозови, ритуалите се секогаш присутни како невидлив соиграч на патот до големите добивки.

Среќните броеви на лото ливчето ретко се само случаен избор. Зад нив стојат лични приказни, моменти и емоции, кои на бројките им даваат значење. За некои тоа се родендените на најблиските, за други датумот на венчавка или други датуми значајни за нив. Многу луѓе ги избираат истите броеви со години како симбол на континуитет и како знак дека нешто познато и свое останува непроменето.

Освен бројките, секој има и сопствени навики и ритуали. Некои играчи сакаат да ја предизвикаат среќата сами, некои во друштво со пријателите, за други е важно да ги уплаќаат своите комбинации на истото место или секогаш во ист ден од неделата. Некој го зема првиот лоз од купчето, некој сака самиот да избира, некои имаат омилен инстант лоз, други избираат различни, а некои секогаш купуваат точно одреден број инстант лозови. Ритуалите се инстинктивен обид за дофат до среќата и во свет полн со промени тие остануваат константа.

Интересно е што овие практики и среќни броеви често се пренесуваат низ генерации. Комбинации што се играат со години и навики што се повторуваат прераснуваат во традиција што ги поврзува луѓето. Приказните и верувањата што стојат зад ритуалите ги трансформираат игрите на среќа во нешто повеќе од случајност и бројки. Токму тие моменти носат дел од среќата и потсетуваат дека надежта е важен дел од секојдневието.

Магазин

Регулацијата на инфлуенсерите остана на хартија: Само едно име во регистарот на АВМУ

И покрај најавите и обидите за воведување ред во сферата на инфлуенсерскиот маркетинг, интересот за официјална регистрација кај надлежните институции е речиси непостоечки. Во Регистарот на физички лица кои даваат аудиовизуелни медиумски услуги по барање, воспоставен од Агенцијата за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги (АВМУ), досега се запишало само едно лице.

Оваа информација беше обелоденета на четвртиот јавен состанок на Агенцијата, на кој директорот Зоран Трајчевски ги презентираше активностите и резултатите за последниот квартал од 2025 година.

Како даватели на АВМУ услуги по барање се третираат инфлуенсерите, влогерите и креаторите на содржини кои остваруваат финансиска корист преку социјалните мрежи. Иако Агенцијата изготви и „Нацрт-Водич за инфлуенсер(к)и и влогер(к)и“ со цел да ги појасни обврските и постапките, тоа очигледно не придонело за поголема подготвеност за регистрација.

Единствено име во регистарот е инфлуенсерката Ксенија Николовска, која на 1 декември 2025 година пријавила активности на Инстаграм и Фејсбук.

За разлика од инфлуенсерите, кај онлајн медиумите постои поголема свест за законските обврски. Во регистарот на интернет портали во моментов се евидентирани 50 издавачи.

Покрај ова, АВМУ информираше и за резултатите од мониторингот за време на изборната кампања за Локалните избори 2025. Покренати се пет прекршочни постапки против радиодифузерите ТВ 24 Вести, ТВ Компани 21-М, ТВ Вистел, ТВ Шутел и ТВ Гурра.

Агенцијата најави и дека се подготвува за мониторинг на повторните локални избори во 2026 година во општините Гостивар и Маврово-Ростуше, додека од регистарот на оператори се избришани „Неотел“ и „Инфел-КТВ“.