Економија

Храната во Европа: Македонија најевтина, Швајцарија најскапа

Храната претставува една од најголемите ставки во домашните буџети во Европа. Во просек, таа учествува со околу 11,9 отсто од вкупната потрошувачка во Европската Унија, а во некои земји, како Романија, тој удел достигнува и до 20 проценти.

Но, цените на храната значително варираат од земја до земја. Податоците на Евростат, преку таканаречениот индекс на ценовно ниво на храната, овозможуваат јасна споредба. Ако просечната кошничка храна во ЕУ чини 100 евра, индексот покажува колку би чинела истата кошничка во секоја поединечна земја.

Вредност над 100 значи дека храната е поскапа од европскиот просек, а под 100 – поевтина.

Македонија најевтина, Швајцарија убедливо најскапа

Според Евростат, во 2024 година Македонија е најевтината земја за храна меѓу 36 европски држави. Стандардната кошничка таму чини 73 евра, што е 27 проценти поевтино од просекот на ЕУ.

На спротивниот крај од листата е Швајцарија, каде храната е 61,1 отсто поскапа од европскиот просек. Истата кошничка таму чини дури 161,1 евро.

Македонија е земја-кандидат за членство во ЕУ и има активни трговски договори со Унијата, додека Швајцарија не е дел од ЕЕА и соработува со ЕУ преку посебна мрежа на билатерални договори.

Романија најевтина во ЕУ, Луксембург најскап

Меѓу земјите членки на ЕУ, Романија има најниско ценовно ниво на храна – 74,6 евра, што е 25,4 проценти поевтино од европскиот просек.

Најскапа земја во Унијата е Луксембург, каде кошничката чини 125,7 евра, односно 25,7 проценти повеќе од просекот.

Нордиските и ЕФТА земјите со највисоки цени

По Швајцарија, следуваат уште две земји од Европската асоцијација за слободна трговија (ЕФТА):

Исланд – 146,3 евра
Норвешка – 130,6 евра

Храната е најмалку 10 проценти поскапа од просекот на ЕУ и во:
Данска (119,3), Ирска (111,9), Франција (111,5), Австрија (110,9) и Малта (110,9).

Југоисточна Европа со најниски цени

Југоисточна Европа и Западен Балкан генерално имаат најниски цени на храна. Освен Северна Македонија и Романија, далеку под европскиот просек се и:

Турција – 75,7 евра
Босна и Херцеговина – 82,5
Црна Гора – 82,6
Бугарија – 87,1

Поевтини од просекот се и Србија (95,7) и Албанија (98,7).

Од таканаречената „голема четворка“ во ЕУ, храната е поскапа од просекот во Италија (104) и Германија (102,9), додека Шпанија (94,6) е околу 5,4 проценти поевтина.

Зошто разликите се важни?

Професорката Иларија Бенедети од Универзитетот во Туша објаснува дека разликите во цените се резултат на структурни фактори како производните трошоци, интеграцијата на синџирите на снабдување и изложеноста на глобални шокови.

„Помалите и поотворени економии, особено оние со нестабилни валути, почувствуваа посилен пренос на растот на цените на енергијата и земјоделските инпути за време на пандемијата и војната во Украина“, изјави таа за „Еуроњуз“.

Таа нагласува дека овие разлики имаат големо значење затоа што во некои земји храната учествува со повеќе од 20 проценти во вкупната потрошувачка на домаќинствата, додека во побогатите економии тој удел е под 12 проценти.

Платите и даноците клучен фактор

Професорот Алан Метјус од Тринити колеџ во Даблин истакнува дека најважната причина за високите цени се разликите во платите и трошоците за работна сила.

„Земјите со повисоки плати, како Данска и Швајцарија, имаат и повисоки цени на храната, бидејќи трошоците за работна сила во земјоделството, преработката и трговијата се префрлаат на потрошувачите“, вели тој.

Дополнително, значајна улога игра и Данокот на додадена вредност (ДДВ). Во некои земји, како Ирска, храната има ниска или нулта ДДВ-стапка, додека во други, како Данска, се оданочува со стандардна стапка.

Последици за безбедноста на храната

Според професорот Јеремијаш Мате Балог од Универзитетот Корвинус во Будимпешта, овие ценовни разлики имаат сериозни импликации за безбедноста на храната.

„Иако богатите земји полесно ги апсорбираат високите цени, домаќинствата со пониски приходи во Централна и Источна Европа се под многу поголем притисок – дури и кога номиналните цени се пониски“, вели Балог.

Тој посочува дека индексите на Евростат не ја земаат предвид куповната моќ, односно висината на приходите. Така, иако храната е скапа во Данска, повисоките приходи им овозможуваат на граѓаните да си дозволат повеќе.

Извор : Yahoo Finance

Економија

Вкупен неделен промет над 68 милиони денари, без позначајни активности на обврзничкиот пазар

Изготвен од Илирика Инвестментс АД Скопје врз основа на официјални податоци од Македонска берза.

Во периодот од 15 до 19 декември 2025 година, на Македонската берза беа реализирани 328 трансакции со вкупна вредност од 68,18 милиони денари и 15.278 тргувани хартии од вредност . Индексот МБИ10 неделата ја заврши со пад од 0,41%, на ниво од 10.091,11 поени, додека индексот ОМБ остана стабилен на 129,44 поени, без позначајни промени.

Најтргувани хартии од вредност

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) – 30.446.550 денари

● Алкалоид АД Скопје (ALK) – 14.924.156 денари

● Макпетрол АД Скопје (MPT) – 5.861.013 денари

Блок-зделки

Во текот на неделата беа реализирани четири големи блок-зделки, во вкупна вредност од 245,47 милиони денари, меѓу кои:

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) – 65,41 милиони денари

● Гранит АД Скопје (GRN) – 2,12 милиони денари

● Македонијатурист АД Скопје (MTUR) – 115,23 милиони денари

Топ добитници

● Реплек АД Скопје (RPK) +0,93%

● Макстил АД Скопје (MST) +2,34%

● ВВ Тиквеш АД Кавадарци (VVK) +0,03%

Топ губитници

● Гранит АД Скопје (GRN) –2,82%

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) –1,15%

● Алкалоид АД Скопје (ALK) –0,52%

Обврзнички пазар

Во текот на неделата беа реализирани три трансакции со државни обврзници од сериите „Денационализација 16“, „Денационализација 19“ и „Денационализација 23“, со вкупна вредност од 97.841 денар. Индексот ОМБ остана непроменет, со стабилни цени на обврзниците во опсег од 90 до 93,7 евра по обврзница.

Неделата од 15 до 19 декември 2025 година се карактеризираше со значителен обем на промет, главно поттикнат од големите блок-зделки со акциите на Комерцијална банка, Македонијатурист и Карпош. Индексот МБИ10 бележи пад од 0,41%, под влијание на корекциите кај Гранит и Комерцијална банка, додека Реплек и Макстил беа меѓу ретките добитници.

Обврзничкиот пазар остана со ограничена активност и стабилни приноси, одржувајќи ја генералната пазарна стабилност во последната целосна недела пред празничниот период.

Економија

Најбарани професии во ЕУ – продажба, маркетинг и производство

Според податоците на Евростат за минатата година, најголема незадоволена побарувачка за работна сила во Европската унија имало во професиите поврзани со продажба, маркетинг и производство. Ова укажува на можни тешкотии за работодавачите при регрутирање на персонал во овие сектори.

Според експерименталната статистика, составена делумно преку податоци од онлајн огласи за работа, највисоки стапки на слободни работни места биле забележани кај работници во производство и помошни канцелариски работници, со стапка од 7,3% секое. Следуваат други работници во продажба со 6,1% и уметнички, културни и кулинарски соработници со 6%.

Дополнително, околу 5,8% од непополнетите позиции се однесувале на работници во транспорт и магацини, 5,7% на менаџери за малопродажба и големопродажба, 5,4% на агенти за бизнис и услуги, 5,2% на оператори на постројки и машини и 5% на инженерски професионалци, со исклучок на електротехничките профили.

Евростат истакнува дека иако здравствените работници и наставниците, како и други занимања во јавниот сектор, исто така може да се соочат со тешкотии при регрутирање, тие поретко се рекламираат онлајн, па затоа во податоците се рангирани пониско. Од друга страна, ИТ професиите може да бидат претставени со поголема застапеност во онлајн огласите за работа.

Економија

Хрватска ги менува правилата за странски работници – еве колку дозволи има за Македонците

Хрватска воведува нови услови за вработување на странски државјани со цел подобра контрола, намалување на нелојалната конкуренција и спречување на нелегалните практики. Измените на Законот за странци воведуваат построги здравствени критериуми и барање за познавање на хрватскиот јазик, информира ХРТ.

Граѓанин на трета земја, како Македонија, за прва дозвола за привремен престој ќе мора да приложи потврда за здравствена состојба и статус на вакцинација, кои не смеат да бидат постари од 90 дена. Исто така, познавањето на хрватскиот јазик се смета за основа за интеграција на странските работници, а државниот секретар Иван Видиш посочи дека и покрај кофинансираното учење јазици од Европскиот социјален фонд, интересот кај работниците е слаб.

Хрватска годинава издаде над 11.000 работни дозволи за граѓани од Македонија. Премиерот Андреј Пленковиќ истакна дека во последните две години се создадени 100.000 нови работни места, а бројот на невработени паднал на 81.000, што го покажува ефектот од активната политика за вработување.

Министерот за труд Марин Пилетиќ додаде дека во земјата моментално има околу 140.000 странски работници, а измените на законот ќе го намалат бројот на нови дозволи, додека ќе се зголеми значењето на оние кои веќе се наоѓаат во Хрватска.

Претседателот на GSV, Иван Мишетиќ, посочи дека во наредните пет години ќе бидат потребни над 100.000 работници од странство поради планираниот раст и пензионирањата, бидејќи домашниот пазар не може да го задоволи овој раст.