Големата сала на Македонската филхармонија денес ќе биде епицентар на македонската интелектуална историја. Со свечена академија, Филозофскиот факултет одбележува 105 години постоење — импозантен јубилеј на институцијата која ја постави темелната плоча на високото образование во земјава.

Пред присутните ќе се обратат клучните фигури на образовниот систем: министерката за образование и наука, Весна Јаневска, ректорката на УКИМ, проф. д-р Биљана Ангелова, како и деканот на факултетот-домаќин, проф. д-р Оливер Бакрески. Овој настан не е само прослава, туку и поклон пред традицијата на првата единица на скопскиот универзитет, која веќе повеќе од еден век е симбол на македонскиот стремеж кон знаење и наука.

Денешниот ден е резервиран за чествување на столбот на македонската едукација. Во срцето на Скопје, под сводовите на Македонската филхармонија, Филозофскиот факултет со свечена академија ќе ги одбележи своите 105 години. Како прв факултет во рамките на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“, тој останува живиот доказ за институционализацијата на македонската наука.

Говорницата ќе ја споделат министерката Весна Јаневска, ректорката проф. д-р Биљана Ангелова и деканот проф. д-р Оливер Бакрески, кои ќе се осврнат на значењето на овој факултет како лулка на интелектуалната елита низ децениите.

Постојат гласови кои едноставно пеат песни, но постојат и оние, ретките, кои низ нотите ја испишуваат историјата на еден народ. Гоце Николовски, роден во 1947 година во Скопје, не беше само пејач – тој беше музичкиот амбасадор кој на Македонија ѝ го подари нејзиниот неофицијален завет, вечната „Бисер балкански“.

Неговиот музички пат започнува во Ниш, каде како 16-годишно момче ја освојува публиката во култната емисија „Максиметар“. Иако денес го паметиме по изворниот мелос, Николовски своите корени ги влече од поп-рок сцената. Како дел од групите „Рубинси“ и легендарните „Далтони“, тој со хитот „Рука од сна“ стана препознатлив лик на југословенската сцена, најавувајќи го вокалниот капацитет кој допрва ќе ечи низ Балканот.

Вистинската пресвртница и врвот на неговата кариера се случија на сцената на Фолк фест Валандово во 1990 година. Во предвечерјето на распадот на Југославија, Николовски ја отпеа „Бисер балкански“ – песна која во истиот миг престана да биде обична фестивалска композиција и стана национален симбол.

Додека државата чекореше кон својата независност, народот во неговиот глас препозна надеж, гордост и идентитет. Во дијаспората, оваа песна се слушаше во став „мирно“ како државна химна, а самиот Гоце оттогаш, па засекогаш, стана познат како „Балканскиот бисер“.

Иако неговиот опус ги вклучува емотивните „Серенада“, „Приказна за Ангелина“ и „Запејте сите ангели“, неговата слава го надмина океанот. Во Австралија и Канада, Николовски беше повеќе од музичар – тој беше жива врска со татковината. За својот придонес кон македонската заедница, тој ја доби честа да биде почесен граѓанин на Аделаида и го прими „клучот на градот“ од тамошниот градоначалник.

Во 2000 година, „Бисер балкански“ беше официјално прогласена за песна на векот во Македонија. Иако неговиот физички пат заврши, наградите за животно дело кои му беа доделени постхумно само го потврдија она што народот одамна го знаеше: Гоце Николовски е еден од столбовите на македонската музичка меморија.

Неговите песни денес не се само рефрени за забава, туку потсетник на тешките времиња, на издржливоста и на нескршливиот македонски дух кој продолжува да живее низ секој отпеан стих.

Додека водите на Преспанското Езеро тивко се повлекуваат, тие пред светот откриваат вековни тајни кои ја редефинираат македонската историја. Под превезот на милот и езерската тишина, археолозите го лоцираа она што до вчера беше само претпоставка: 11 досега непознати средновековни локалитети, меѓу кои блеснува вистински историски бисер – благороднички имот кај селото Наколец, прв од ваков вид документиран во нашата археологија.

Она што го прави ова откритие на тимот од Завод и музеј – Битола и организацијата „Љубојно“ револуционерно, не е само архитектурата, туку и неверојатната сочуваност на секојдневието. Благодарение на специфичните услови во езерското дно – средина без кислород – времето како да застанало за предметите од 14 век: дрвени алатки и чешли кои изгледаат како штотуку да биле оставени, остатоци од дрвена палисада која го штитела имотот и  други ретки конструктивни елементи кои вообичаено исчезнуваат со вековите.

„Ова е исклучително важен момент. За првпат систематски навлегуваме во археологијата на езерото и откриваме слоеви кои досега биле целосно непознати“, истакнува раководителот на подводниот тим, Орданче Петров.

Истражувањата во рамки на проектот ACT4PRESPA донесоа и научен пресврт. Иако живееле на самиот брег, првичните анализи сугерираат дека тогашните заедници повеќе биле свртени кон обработка на земјата отколку кон риболовот. Дополнително, географската слика на минатото е поинаква од денешната – податоците говорат дека во тој период езерото зафаќало значително помала површина.

Д-р Мери Стојанова, координаторка на проектот, е децидна: ова не е само локален успех. Пронајдоците имаат тежина која одекнува во балкански и европски рамки. Додека керамиката и металот веќе се во рацете на битолските конзерватори, највредните органски наоди отпатуваа за Германија. Во престижниот Центар за археологија во Лајбниц, со врвна технологија ќе се дешифрираат последните детали од животот на средновековните Преспани.

По една година интензивни анализи и конзервација, јавноста ќе има можност да ги види овие предмети „очи во очи“. Преспа не е само природен рај, туку и огромен музеј под отворено небо кој допрва ќе го развива својот потенцијал за културен туризам.