Економија

Дерегулацијата како алатка за раст: Полска со нов модел на економска трансформација

Повеќе од една година откако Доналд Туск стана премиер на Полска, неговата влада ја започна најголемата кампања за дерегулација во историјата на земјата. Поттикната од извештајот за конкурентноста на ЕУ на Марио Драги и под влијание на глобалните трендови, Полска се позиционира како лидер на новиот европски бран на регулаторни поедноставувања.

Дерегулацијата стана клучна стратегиска цел на новата Европска комисија, а Варшава, со претседателството со Советот на ЕУ, ја искористи шансата да стане главен промотор. Иако претходната конзервативна влада на PiS беше поприлично блиска со MAGA идеологијата на Доналд Трамп, таа не направи значајни чекори на ова поле. Напротив, економски либералната Граѓанска платформа на Туск, сега прави радикален пресврт кон активна државна интервенција со јасен фокус на внатрешна ефикасност, национални инвестиции и дерегулација.

Новиот модел комбинира елементи на економски национализам со либерални реформи: државна поддршка за домашните компании, приоритет за полски добавувачи, ренесанса на индустријата и огромни вложувања во одбраната (Полска наскоро ќе достигне 5% од БДП за воени трошоци – највисоко во НАТО).

Во сржта на дерегулацискиот проект се наоѓа иницијативата „SprawdzaMY“ („Проверуваме“), која преку отворен пристап овозможува граѓаните и стручњаците да предлагаат укинување или измена на непотребни регулативи. До сега, 202 од 259 поднесени предлози се разгледани, а 122 прифатени за реализација. Оперативното водство беше во рацете на бизнисменот и милијардер Рафал Бжоска, додека политичкото раководство го презеде министерот Мачеј Берек.

Реформите опфаќаат широк спектар: од дигитализација на јавната администрација и правда, до олеснување за малите бизниси, скратување на инспекциски рокови, воведување на принцип „административен молк значи одобрување“, електронски е-документи, до систем за ризик-базирани инспекции. Новост е и дерегулацијата на микро фирмите со ослободување од ДДВ до праг од 83.000 евра.

Паралелно со домашните мерки, Полска активно врши притисок врз Европската комисија да продолжи со своите „Omnibus“ пакети, кои досега донесоа над 8 милијарди евра административно олеснување за европската економија. Четвртиот пакет, презентиран во мај, вклучува олеснување на обврските за GDPR, дигитална документација, нова класификација за мали и средни компании (SMC) и поддршка за индустријата на батерии.

Меѓутоа, зад амбициозната дерегулација се крие тензичен макроекономски контекст: Полска има фискален дефицит од 5%, јавниот долг се приближува кон уставниот лимит од 60% од БДП, а економскиот раст од 3% не е доволен за брзо приближување до западниот стандард. Земјата се движи околу „магичниот“ праг од 80% од просечниот реален БДП по жител во ЕУ – ниво на кое многу земји, меѓу нив и Хрватска, веќе подолго стагнираат.

Дали дерегулацијата ќе биде доволна за Полска да излезе од „развојната замка“ или ќе се покаже како политичка кампања без одржлив ефект? Искусниот Туск, засега, создаде најдобро политички структуриран проект во ЕУ, со широка поддршка, транспарентна организација и јасна визија. Но конечниот тест допрва доаѓа – спроведување низ парламентот и отпорот од новоизбраниот конзервативен претседател Карол Навроцки.

Полска тргна храбро, но дали ќе опстане – ќе покаже само времето.

Економија

Народната банка со нова веб-апликација: споредувајте кредити и депозити побрзо и полесно

Граѓаните од денеска можат побрзо и поедноставно да ја споредат понудата на банките и штедилниците преку новата веб-апликација на Народната банка. Оваа дигитална алатка е дизајнирана да овозможи транспарентен и лесно достапен увид во каматните стапки и условите за кредити и депозити за физички лица.

Со неколку клика, корисниците можат да изберат вид на кредит или депозит, да ги споредат каматните стапки и надоместоците, да применуваат различни филтри според износ, рок или тип на финансиски производ, и да добијат клучни информации за секоја понуда на едно место. На овој начин, граѓаните можат да донесуваат финансиски одлуки врз основа на реални и ажурирани податоци, прилагодени на нивните лични потреби.

„Со оваа апликација, Народната банка внесува нов, модерен и практичен начин за споредување на финансиските понуди, што ја зголемува транспарентноста и ја јакне финансиската писменост кај граѓаните“, велат од Народната банка. Податоците се доставуваат директно од банките и штедилниците, кои се одговорни за нивната точност и редовно ажурирање.

Проектот е поддржан од Европскиот фонд за Југоисточна Европа (ЕФСЕ ДФ) и реализиран со финансиска помош од Европската Унија, со што дополнително се потврдува значењето на дигиталните алатки за зголемување на довербата во финансискиот систем.

Народната банка најавува дека ќе продолжи со инвестиции во дигитални решенија кои ја промовираат заштитата на потрошувачите, финансиската едукација и транспарентноста на пазарот.

Економија

МБИ10 со пад од 0,19%, вкупен промет над 87 милиони денари

Изготвен од Илирика Инвестментс АД Скопје врз основа на официјални податоци од Македонска берза.

На трговската сесија од 25 декември 2025 година, индексот МБИ10 бележи пад од 0,19%, спуштајќи се на 10.054,94 поени, додека индексот ОМБ остана непроменет на 129,44 поени. Вкупниот промет на берзата изнесуваше 87,38 милиони денари, со зголемена активност кај Комерцијална банка, Алкалоид и НЛБ Банка, кои го предводеа пазарот по ликвидност и обем на тргување.

Најтргувани хартии од вредност

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) – 5.555.080 денари

● Алкалоид АД Скопје (ALK) – 4.449.000 денари

● АЛТА Банка АД Битола (ALTA) – 73.421.100 денари (вклучува блок-зделка)

Топ добитници

● АЛТА Банка АД Битола (ALTA) +2,08%

● Универзална Инвестициска Банка АД Скопје (UIB) +2,76%

Топ губитници

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) –0,10%

● Макпетрол АД Скопје (MPT) –0,17%

● Стопанска банка АД Скопје (STB) –2,20%

Обврзнички пазар

Во текот на денешната сесија не беа реализирани трансакции со државни или корпоративни обврзници, при што индексот ОМБ остана стабилен на 129,44 поени. Цените на државните обврзници од сериите Денационализација 15–23 останаа непроменети, во опсег од 90 до 95 евра по обврзница.

На берзанската сесија од 25 декември 2025 година, активноста беше зголемена, со вкупен промет од 87,38 милиони денари, поттикнат од големата блок-зделка со акциите на АЛТА Банка. Индексот МБИ10 забележа благ пад од 0,19%, под влијание на негативните движења кај Комерцијална банка и Алкалоид, додека АЛТА Банка и Универзална Инвестициска Банка беа меѓу добитниците. Обврзничкиот пазар остана неактивен, со стабилен индекс ОМБ и непроменети котации на државните хартии од вредност.

Економија

Божиновска: Кризната состојба е превентивна – ЕСМ ги има спроведено набавките по планот

Министерката за енергетика, рударство и минерални суровини Сања Божиновска изјави дека воведената кризна состојба во снабдувањето со електрична енергија е резултат на ненадејните околности и има превентивен карактер, нагласувајќи дека АД ЕСМ ги спровело сите набавки согласно планот. Таа посочи дека штрајкот на земјоделците во Грција, кој трае со денови, не можел однапред да се предвиди.

Одговарајќи на пратеничко прашање, Божиновска истакна дека иако АД ЕСМ е под надлежност на Владата и Министерството, институцијата нема директни ингеренции врз штрајкот и снабдувањето со енергенси од странство, но како одговорна Влада е донесена одлука за воведување кризна состојба во траење од седум дена.

Пратеничката од ДУИ, Рина Ајдари, оцени дека не се работи за енергетска, туку за „криза на неодговорности“, прашувајќи зошто навреме не биле преземени мерки за заштита на граѓаните од ценовен шок поради поскапувањето на струјата.

Божиновска одговори дека Владата без надомест ќе ги стави на располагање државните резерви на мазут и ќе му овозможи на АД ЕСМ да ги користи, со цел непречено производство на електрична енергија додека трае штрајкот во Грција, а по неговото завршување резервите повторно да се надополнат.

Во однос на цената на електричната енергија, министерката нагласи дека таа е во надлежност на Регулаторната комисија за енергетика. И покрај тоа што според Реформската агенда државата треба да субвенционира 75 проценти од износот, таа рече дека Владата обезбедува 100 проценти поддршка за граѓаните.

„Цените на пазарот се над 100 евра, а ние обезбедуваме струја по цена од 65 евра за да нема ценовни шокови. Околу 70 проценти од граѓаните се во првиот блок. Иако инфлацијата е околу 4 проценти, поскапувањето на струјата изнесува само 2,25 проценти“, изјави Божиновска.

Таа информираше и дека со новиот Закон за енергетика, кој е целосно усогласен со европското законодавство, првпат се воведува концептот на енергетска сиромаштија. Предвидени се финансиска помош и дополнителни мерки за заштита на ранливите категории, вклучително и забрана за исклучување од електрична енергија во текот на зимските месеци.