Економија

Министерството за енергетика ги усогласува четири нови закони со европските стандарди

По неодамнешното усвојување на новиот Закон за енергетика, Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини предводено од министерката Сања Божиновска го забрзува темпото на реформи и веќе работи на следниот пакет регулативи што ќе ја усогласат македонската правна рамка со најновите европски директиви. Фокусот сега се става на деталните механизми – од поттикнување на инвестициите во чисти извори, преку унапредување на енергетската ефикасност, до модерно управување со минералните суровини.

Според извори од ресорното министерство, до крајот на летото јавноста ќе биде запознаена со сет од четири нови закони: Закон за користење на обновливи извори на енергија, Закон за енергетска ефикасност, Закон за геологија и Закон за рударство. Со овој сет на закони се очекува да се постават јасни правила за поттикнување зелени инвестиции, зголемување на енергетската ефикасност и одржливо искористување на подземните богатства, при што секој закон ќе носи прецизни насоки, рокови, права и обврски за сите чинители.

Целта на Законот за користење на обновливи извори на енергија (ОИЕ) е намалување на употребата на фосилни горива и емисиите на стакленички гасови и зголемување на искорестеноста на ОИЕ заради заштита на животната средина и ублажување на климатските промени. Покрај оваа клучна цел, останати цели на Законот се: развој на претприемништвото и создавање нови работни места, диверзификација на производството на енергија и зголемување на уделот на ОИЕ, зголемување на сигурноста во снабдувањето на крајните потрошувачи и долгорочно намалување на зависноста од увоз на енергија и енергенси. Со Законот за енергетска ефикасност се врши исполнување на обврските кои произлегуваат од членство на Македонија во Европската енергетска заедница, односно се усогласуваме со Пакетот на Европската унија за чиста енергија. Со овој Закон ќе се воведе начелото „енергетската ефикасност на прво место“ со што ќе се даде приоритет на мерките за енергетска ефикасност при енергетското планирање. Законот за енергетската ефикасност предвидува обврска за реконструкција на најмалку 3 отсто од вкупната површина на зградите (во сопственост на органите на централна власт) на годишно ниво, како и изработка на долгорочна Стратегија за реконструкција на станбени згради до 2050 година, со цел трансформација на постоечките згради во високо енергетски-ефикасни и декарбонизирани згради со речиси нулта потрошувачка на енергија.

Покрај промени во законите од областа на енергетиката, Министерството работи и на регулатива која се однесува на минералните суровини т.е. се планира донесување на два закони (Закон за геологија и Закон за рударство) кои претставуваат темелно, современо и институционално решение. Законите се усогласени со најдобрите европски практики и воведуваат системски ред и зајакната контрола во секторот, но и прецизно ги утврдуваат правата и обврските на концесионерите, се поставуваат јасни правила на игра, а во фокусот е и одговорно искористување и заштита на националното рударско богатство.

Со новите закони во областа на минералните суровини, министерството сака да ги оставари следните цели: подобра заштита на животната средина, поддршка на локалните заедници, поголема контрола и транспарентност, поголема економска корист за државата, како и спречување на нелегална експлоатација. Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини, предводено од Сања Божиновска, постои само една година, но веќе постигна исклучителни резултати во воспоставување регулатива што со години недостасуваше. Усвојувањето на новиот Закон за енергетика ги отвори вратите за целосно либерализиран и европски усогласен енергетски пазар, а претстојниот пакет закони ќе ја зацврсти реформската траекторија.

Со ваквата динамика Министерството под водство на Божиновска демонстрира дека може брзо да донесе современи правила, да мобилизира инвестиции и да обезбеди јасна правна сигурност за сите чинители во секторот – од големите инвеститори и локалните власти, до граѓаните што сакаат да инсталираат фотоволтаични панели на сопствениот покрив. Резултатот е поставување стабилни темели за зелена, ефикасна и конкурентна енергетика – област што долги години чекореше во место и сега конечно добива јасна насока и конкретни рокови.

Економија

СЕ ЗНАЕ КОЛКАВ ЌЕ БИДЕ ДАНОКОТ ЗА ПРВ СТАН. Што ги очекува граѓаните и градежниците?

Сите кои се заинтересирани за купување станови, но и градежниците може да здивнат. Повластената стапка од само пет проценти за првиот промет на згради или станови останува во примена до крајот на 2028 година. Поради ова, данокот нема да биде причина за дополнително поскапување на и онака скапите недвижности.

Согласно најавите на министерката за финансии, во Собранието веќе е доставен предлог закон за измени, со што се пролонгира рокот за повластената стапка за уште три години, односно од 1 јануари 2026 година до 31 декември 2028 година.

Се прават измени на Законот за данокот на додадена вредност со кој се уредени предметот на оданочување, даночната основа, даночните ослободувања, даночните стапки, времето на настанување на даночниот долг, даночниот должник, одбивката на претходниот данок, регистрацијата за целите на данокот на додадена вредност, административните обврски, плаќањето на данокот, како и казнените одредби.

– Предложените измени се со цел да се изврши допрецизирање во делот на одредбите кои се однесуваат на место на промет на услуги и допрецизирање во делот на одредбите кои се однесуваат на тур-оператори.

Исто така се пролонгира рокот на примена на повластената стапка од 5 отсто на првиот промет на станбени згради и станови во оној дел во кој истите се користат за станбени цели и кој ќе се изврши во рок до пет години по изградбата.

На тој начин се врши пролонгирање на рокот на примена на повластената стапка за уште три години – се посочува во законското решени доставено во Собранието.

Предлагачи се група пратеници, меѓу кои Антонијо Милошоски, Бојан Стојаноски, Бране Петрушевски, Дафина Стојаноска и Драгана Бојковскакои бараат измените да се донесат по скратена постапка и додаваат дека ова не предизвикуваат негативни фискални импликации врз Буџетот.

Со истиот закон се предлагаат и измени во делот на туроператорите.

– Туристичките услуги дадени од страна на тур-операторот се сметаат за една единствена услуга. За место на промет на оваа услуга се смета местото каде што вршителот на промет на услугата има вистинско седиште.

Доколку прометот на услугата се врши од подружницата на вршителот на прометот на услугата, што се наоѓа надвор од неговото вистинско седиште, тогаш седиштето на подружницата се смета за место на прометот на услугата – се прецизира во законот.

Економија

НЕВОБИЧАЕН ФЕНОМЕН ВО ЈАДРАНОТ: Масовна појава на виолетови морски ежови кај Трст ги изненади научниците

Истражувачите во Јадранското Море регистрираа необична појава што досега не била забележана во овој обем. Во близина на Трст е откриена голема концентрација на виолетови морски ежови, и тоа на подрачје кое не се смета за нивно типично живеалиште.

Според научниците, ваквата слика е изненадувачка бидејќи на карпестото морско дно вообичаено доминира друг вид морски еж, додека виолетовите единки таму речиси и не се среќаваат. Овојпат, нивниот број бил значително поголем, а присуството на вообичаениот вид било минимално.

Стручњаците посочуваат дека објаснувањето може да се бара во животниот циклус на овие морски организми. Истражувањата укажуваат дека во одредени фази од животот тие мигрираат, најчесто поттикнати од промени во исхраната. Додека младите единки се хранат претежно со варовнички алги на песочно дно, повозрасните се префрлаат кон карпести подрачја богати со макроалги и растителни остатоци.

Дополнително, научниците не ја исклучуваат можноста дека зголемената достапност на кафени алги во овој дел од Јадранот создала идеални услови за собирање на голем број возрасни единки на едно место.

Иако сцената е необична, истражувачите нагласуваат дека природата ретко прави нешто без причина, а во овој случај, најверојатниот одговор се крие во храната и промените во морскиот екосистем.

Економија

МБИ10 со пад од 0,32%, без активности на обврзничкиот пазар

Изготвен од Илирика Инвестментс АД Скопје врз основа на официјални податоци од Македонска берза.

На трговската сесија од 18 декември 2025 година, индексот МБИ10 забележа пад од 0,32%, спуштајќи се на 10.091,56 поени, додека индексот ОМБ остана непроменет на 129,44 поени. Вкупниот дневен промет изнесуваше 13,06 милиони денари, при што најголем дел од тргувањето беше концентриран кај Комерцијална банка, Алкалоид и Македонски Телеком, кои ја предводеа пазарната активност .

Најтргувани хартии од вредност

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) – 3.913.370 денари

● Алкалоид АД Скопје (ALK) – 3.091.460 денари

● НЛБ Банка АД Скопје (NLB) – 1.812.170 денари

Топ добитници

● АЛТА Банка АД Битола (ALTA) +2,83%

● ОКТА АД Скопје (OKTA) +2,04%

● Адинг АД Скопје (ADIN) +0,04%

Топ губитници

● РЖ Услуги АД Скопје (RZU) –8,16%

● Гранит АД Скопје (GRN) –1,59%

● НЛБ Банка АД Скопје (NLB) –0,85%

Обврзнички пазар

Во текот на денешната сесија не беа реализирани трансакции со државни или корпоративни обврзници. Сите државни обврзници останаа со непроменети цени, а индексот ОМБ се задржа на 129,44 поени.

Тргувањето на Македонската берза на 18 декември 2025 година се одвиваше во умерена атмосфера, со вкупен промет од 13,06 милиони денари и пад на индексот МБИ10 за 0,32%. Комерцијална банка, Алкалоид и Македонски Телеком беа најликвидните хартии на денот. Најголем добитник беше АЛТА Банка, додека РЖ Услуги и Гранит го предводеа негативното движење. Обврзничкиот пазар остана без активности, со стабилни котации и непроменет индекс ОМБ.