Свети Василиј Велики, архиепископ Кесариски

Роден е во времето на царот Константин. Уште како некрстен петнаесет години во Атина ги изучуваше философијата, реториката, астрономијата и сите други светски науки на она време. Школски другари му беа светите Григориј Богослов и Јулијан, подоцна цар отстапник. Во зрелите години се крсти на реката Јордан заедно со својот поранешен учител Евул. Беше епископ на Кесарија Кападокиска речиси десет години, а својот земен живот го заврши кога наполни педесет години од раѓањето.

Во времето кога Божјиот угодник свети Василиј Велики (330-379) стана Архиепископ Кесариски, епархот на Кападокија, кој беше многу алчен и груб човек, имаше обичај редовно да доаѓа со својата војска и да го ограбува градот. Кога на свети Василиј му јавија дека епархот повторно доаѓа, тој побара од богатите луѓе во Кеасрија да го донесат сиот свој накит и златници. Кога епархот пристигна, свети Василиј го пречека и му го понуди богатството. Епархот се изненади и по некое чудо се засрами, така што одби било што да земе, ниту пак го ограби градот. Тој никогаш повеќе не се ни врати, ниту пак им досадуваше на верните од градот. Свети Василиј остана со сиот накит и златници токму на Новогодишната вечер не знаејќи што на кого му припаѓа. Тогаш просветлен од Господ, тој ги замоли готвачите да направат мали лебови за секој верник. Во секој од лебовите тој стави нешто накит и златници. На денот на Новата Година кога сите луѓе дојдоа во црква, тој на секого му даде по едно лепче. Тоа што секој го имаше најдено во лепчето беше токму тоа што претходно го имаше дадено.

За спомен на овој настан до ден денес се практикува на денот на свети Василиј Велики, односно на Новата Година (по стар календар) да се меси лепче со паричка во него. Лепчето се разделува така што првото парче е наменето за спомен на Господ наш Исус Христос, второто за Пресвета Богородица, третото за свети Василиј Велики. Понатаму лепчето се разделува на присутните. Оној кој ќе ја најде паричката го добива благословот на свети Василиј Велики за претстојната година.

Голем поборник на Православието, голем зрак на морална чистота и набожна ревност, голем богословски ум, голем устроител и столб на Божјата Црква – Василиј се нарекува Велики со полна заслужност. Во црковните богослужби најчесто е нарекуван пчела на Црквата Христова, која им дава мед на верните и осило на еретиците. Сочувани се многубројни дела на овој отец на Црквата: апологетски, богословски, подвижнички и канонски; и литургија наречена според неговото име.

Василиевата литургија се служи десет пати во годината, и тоа: на 1 јануари, наспроти Божик, на Велики Четврток и на Велика Сабота. Свети Василиј се упокои мирно на 1 јануари 379 година, кога се пресели во Царството на својот Господ Преданието за „Василопитата” или лебот на свети Василиј Велики.

Тропар
Твоето учење се рашири по целата земја, и таа го прими твоето слово; преку него си поучувал долично за Бога, си ја појаснил природата на Света Троица, и си го поправил однесувањето на луѓето. Светителу со царско име, оче преподобни, моли Го Христа Бога, да ги спаси душите наши.

Кондак
Ти се покажа непоколеблив темел на Црквата, давајќи им на сите луѓе неукрадливо господство, запечатувајќи го со Твоите заповеди, преподобен Василие, откривачу на небото.

Обичаи и верувања

Голем број македонски семејства Василица ја празнуваат како домашна слава, а оние кои го носат името на Свети Василиј Велики го слават својот именден.

На Василица верниците кои се водат по овој календар кршат и пита со паричка и исто така се верува дека на оној кој ќе му се падне паричка ќе биде среќен во текот на целата година.

Поголемиот дел од обичаите и обредите што се правеле за Божиќ имаат завршница токму ноќта кон Свети Василиј. Така, вчера на овој ден беше обичај да се палат огнови во маалата.

Исто така, се верува дека стара Нова година треба да се слави буден, а девојките ја користеле оваа ноќ за гатање за да видат со кого ќе се омажат. Секој регион има свој метод, а еден интересен потекнува од Босна – пред зори, девојките се качувале на таванот, а потоа ја фрлале облеката надвор. Ако чевелот е насочен настрана од куќата, тоа значи дека тој ќе се ожени таа година и во правецот во кој е свртен чевелот.

Некаде има места каде се ставаат крофни и крофни, исто како божиќниот лук – кој ќе го најде ќе има среќа во следните 12 месеци.

Утрото на денешниот празник во некои села било обичај домаќинката да зема снег и трчајќи во собата да го фрла по децата викајќи: „Трчајте топло, бркајте го студеното!“ Се верува дека тоа штити децата од температура или треска.

Во некои региони за празникот внимателно се гледа во небото и се набљудува времето. Ако на 14 јануари паѓа снег или е облачно, имаме година на раѓање. Сувото време, се верува, носи и сушна година пред нас.

Обичај кој се задржал и денес е да се помолиме за здравје и среќа.

Денеска никако не се карајте зошто цела година ќе ве следи баксуз и кавги.