Глобалните пазари се во исчекување. Денешната одлука на американските Федерални Резерви за каматните стапки ја стави светската економија во состојба на претпазлива неизвесност. Инвеститорите чекаат да видат дали централната банка ќе попушти под политичките притисоци или ќе остане цврсто на својата монетарна стратегија.

Тргувањето на Волстрит беше забавено и резервирано, со мали, речиси симболични движења. Dow Jones падна за 0,38%, а S&P 500 за 0,09%. Само технолошкиот Nasdaq успеа да зајакне за скромни 0,13%.

Обемот на тргување беше значително под просекот, што е јасен знак дека големите играчи ги држат картите додека не се објави пресудата од Вашингтон.

Ниту европските берзи не поминаа подобро. Лондонскиот FTSE (пад од 0,88%), франкфуртскиот DAX (шок пад од 1,77%!) и парискиот CAC (пад од 1,0%) се бореа со негативните трендови, а претпазливоста го зарази и азискиот пазар.

Неизвесноста околу каматните стапки му даде крилја на американскиот долар. Вредноста на „зелената банкнота“ зајакна во однос на главните светски валути: Курсот на еврото падна на 1,1630 долари. Доларот се зацврсти во однос на јапонскиот јен, достигнувајќи 156,65 јени.

Златото е под силен притисок, бидејќи повисоките каматни стапки ја намалуваат атрактивноста на благородниот метал. Дури и Биткоинот не остана имун на оваа пазарна треска, падна на околу 90.000 долари, реагирајќи на генералната неизвесност.

Над целата финансиска драма се надвиснува сенката на политичкиот притисок. Претседателот Доналд Трамп отворено бара од ФЕД да ги намали каматните стапки, потег кој многумина го гледаат како директен напад врз независноста на централната банка.

Меѓутоа, податоците се сурова реалност. Инфлацијата сѐ уште е околу 3 отсто. Пазарот на трудот е цврст.

Овие показатели ги притиснуваат Федералните Резерви. Дали ќе се оддалечат од својата цел за контрола на инфлацијата и ќе попуштат пред Белата куќа, или ќе го зачуваат својот кредибилитет и ќе ја одржат или зголемат стапката?

Недостатокот на клучни економски податоци за октомври, предизвикан од неодамнешното затворање на федералната влада, ја замати сликата. Инвеститорите сега се потпираат исклучиво на проценката на Федералните Резерви за иднината, правејќи ја денешната одлука критична за насоката на светските пазари.

Управата за јавни приходи ги објави резултатите од 266 теренски контроли спроведени во периодот од 1 до 30 ноември 2025 година, насочени кон угостителски објекти, трговци, такси-компании, производствени капацитети, казина и други субјекти. Од вкупниот број контроли, кај 104 субјекти се утврдени неправилности, што претставува сериозен сигнал за ниско ниво на фискална дисциплина во повеќе градови низ државата.

Најновите податоци откриваат драматични разлики по региони: дел од градовите покажуваат исклучително висока дисциплина, додека други буквално „паѓаат“ на секоја контрола. Пресметката на процентуалната успешност – односно соодносот меѓу бројот на контроли и откриените неправилности – покажува дека во неколку општини ситуацијата е алармантна.

Градови со најлоша фискална дисциплина – 100% неправилности

Во седум македонски градови секоја извршена контрола завршила со констатирана неправилност. Тоа се:

Кратово (100%) – 1 контрола, 1 неправилност
Кочани (100%) – 6 контроли, 6 неправилности
Свети Николе (100%) – 1 контрола, 1 неправилност
Дојран (100%) – 1 контрола, 1 неправилност
Делчево (100%) – 3 контроли, 3 неправилности
Берово (100%) – 4 контроли, 4 неправилности

Овие податоци покажуваат дека во повеќе региони системските пропусти се хронични, а непочитувањето на законските обврски е речиси правило, а не исклучок.

Градови со висок ризик – над 70% неправилности

Штип – 81.8%
Гевгелија – 71.4%
Радовиш – 71.4%
Неготино – 66.7%
Струмица – 57.1%

Овие средини не се во категоријата најлоши, но процентите укажуваат дека фискалната недисциплина е распространета и потребни се засилени контроли и поостри мерки.

Средна зона – меѓу 30% и 50% неправилности

Овде се наоѓаат градови со мешана слика, каде дел од субјектите ги почитуваат правилата, но сè уште постои значителен број прекршувања:

Куманово – 46.2%
Гостивар – 41.7%
Кичево – 40%
Охрид – 38.5%
Тетово – 35.3%
Ресен – 33.3%

Овие проценти сугерираат дека дисциплината е далеку од задоволителна, но позитивната страна е што постои значајна група субјекти кои работат според законот.

Градови со ниско ниво на неправилности

Битола – 25%
Прилеп – 20%
Велес – 15.4%
Кавадарци – 15.4%
Скопје – 14.9%

Иако и овие градови имаат утврдени прекршоци, процентите се значително пониски во споредба со останатиот дел од државата, што укажува на подобро усогласување со фискалните правила.

Градови со најдобри резултати – 0% неправилности

Два града се издвојуваат како целосно позитивни примери:
Дебар – 7 контроли / 0 неправилности
Росоман – 3 контроли / 0 неправилности

Овие резултати покажуваат дека фискалната дисциплина може да биде целосно почитувана кога има добра едукација, контрола и соработка меѓу бизнисите и институциите.

Што следува?

УЈП најавува засилени контроли во регионите со највисок процент на неправилности. Санкциите за прекршоците во ноември вклучуваат над 100 глоби за неиздавање фискални сметки, непоседување на фискална опрема, ненаведување дневни извештаи и други сериозни прекршувања.

Фактот што повеќе градови бележат 100% неправилности јасно покажува дека недисциплината е системски проблем, а не поединечен случај.

Во некои делови на Србија се забележува недостиг од готови евра, а граѓаните масовно ги менуваат своите динари во странска валута, јавуваат локалните медиуми.

Според официјалниот курс на Народната банка на Србија (НБС), едно евро вреди 117,75 динари, но на терен цената е значително повисока. Во Бујановац, на пример, едно евро се продава за 120 динари, а менувачниците предупредуваат дека поради големата побарувачка оваа бројка наскоро може да биде надмината.

Ситуацијата се засилила поради продлабочувањето на кризата со НИС и стравувањата дека НБС може да се соочи со санкции од САД. Граѓаните масовно ги празнат своите штедни сметки и ги менуваат динарите во евра, додаваат менувачите.

НБС, сепак, потврдува дека недостигот на евра во одредени менувачници не значи дека има проблем со понудата на странска валута. Во банките и во Народната банка има доволно готовина, а каналите за снабдување функционираат непречено. Како што објаснуваат, менувачниците често ги снабдуваат едни со други и, во услови на зголемена побарувачка, ја зголемуваат цената на еврата за клиентите.

Во понеделник едно евро се купуваше за 119,5 динари, што е значително повисоко од официјалниот курс на НБС.