Американскиот Филмски Институт (AFI) ја објави својата листа со 10-те најзначајни филмови за 2025 година, меѓу кои се наоѓаат наслови што доминираат на светската филмска сцена оваа година.

Филмови што се издвојуваат

Меѓу избраните филмови се:

Avatar: Fire and Ash

Bugonia

Frankenstein

Hamnet

Jay Kelly

Marty Supreme

One Battle After Another

Sinners

Train Dreams

Wicked: For Good


Дополнително, AFI додели и специјално признание на филмот It Was Just An Accident, кој, иако не е во официјалната десетка, доби посебна награда за извонреден придонес.

Секоја година AFI ги избира филмовите што се сметаат за културно и уметнички значајни – оние што покажале најголема креативност, оригиналност и влијание во светот на киното. Ова признание често се смета за индикација за филмови кои ќе имаат речиси сигурна шанса за награди од меѓународна класа.

Со оваа листа, 2025 година уште еднаш се покажа како богата и разнолика на силни филмски дела – од големи холивудски продукции, преку иновативни драми, до независни и авангардни филмски изрази.

Започната е нова едукативна програма во Хрватска, иницирана од Хрватскиот завод за јавно здравје (HZJZ) во соработка со УНИЦЕФ, која фрла силно светло врз клучната улога на бременоста и раното детство во обликувањето на доживотното здравје на детето. Лекарите беа повикани да ја преиспитаат превенцијата на дебелина и хронични болести, со фокус на магичните 1000 дена – од зачнувањето до втората година од животот.

Сè започнува во матката: Баркеровата хипотеза и доживотните последици

Бременоста не е само фаза од животот на мајката; таа е пресуден прозорец за програмирање на здравјето на детето. Неонатологот Милан Станоевиќ предупредува дека дури и малата разлика во терминот на раѓање – 37-ма наспроти 40-та недела – може да влијае на доживотниот ризик од болести.

Клучен столб во ова размислување е Баркеровата хипотеза. Според теоријата на д-р Дејвид Баркер од 1990 година, хроничните болести во зрелоста, како што се дијабетесот, ракот и кардиоваскуларните заболувања, може да потекнуваат од адаптивните промени што фетусот ги претрпува во матката.

„Фетусот се прилагодува на неповолните услови до породувањето. Краткорочното преживување е добро за фетусот, но прилагодувањата може да доведат до големи здравствени проблеми во зрелата возраст“, тврди Станоевиќ.

Факторите на ризик се двојни – биолошки (прекумерна тежина на мајката, дијабетес, царски рез) и фактори од околината (пушење, лоша исхрана, стрес, антибиотици). Сите тие можат да го променат развојот на фетусот и да имаат долгорочно влијание врз неговото здравје. Затоа, Станоевиќ ја потенцира неверојатната важност на првите илјада дена, вклучувајќи го и времето во матката.

Мајчиното млеко: Течен еликсир за „програмирање на здравјето“

Стручњакот Марија Хегедуш-Јунгвирт го поддржа ова, нагласувајќи дека исхраната на мајката за време на бременоста и исхраната на бебето во најраното детство долгорочно ги обликуваат метаболичките процеси и развојот на мозокот. Особена чувствителност на инсулин е забележана кај децата родени пред 37-та недела. Исклучиво доење е препорачано до шестиот месец. Комплементарна исхрана мора да се воведе помеѓу 17-та и 26-та недела, ниту порано ниту подоцна.

„Најдобра исхрана во доенечката возраст е мајчиното млеко. Правилната исхрана е право“, порача Хегедуш-Јунгвирт.

Овде се и неколку совети за дополнителна исхрана:

• Месото спречува анемија.

• Житариците спречуваат запек.

• Диететските влакна го намалуваат серумскиот холестерол.

Зошто адаптираните млечни формули не се замена?

Анита Павичиќ Бошњак е категорична: мајчиното млеко не е само храна, туку и комплексен биоактивен систем кој го поттикнува „програмирањето на здравјето“. Јаглехидратите и лактозата се поврзани со зголемување на телесната тежина. Белковините со растот на должината. Масните киселини позитивно влијаат на обемот на главата. Олигосахаридите го хранат здравиот микробиом и штитат од патогени.

За разлика од мајчиното млеко, адаптираните млечни формули речиси и да содржат доволно микро-рибонукленска киселина потребна за програмирање. Кога бебето не се храни со мајчино млеко, се јавува дисбиоза (нарушен микробиом), што драстично го зголемува ризикот од воспаленија, атопични болести, дебелина, дијабетес тип 2, хронични воспалителни болести на цревата, автоимуни болести, анксиозност, АДХД и нарушувања од аутистичниот спектар.

Податоците се недвосмислени: Доењето го намалува ризикот од прекумерна тежина и дебелина за 27%, а ризикот од дијабетес тип 2 за 24-32%.

🗣️ Комуникацијата е клучна: Едукација на здравствените работници

Професорката Марија Чатиповиќ укажува дека е потребно подобро знаење и комуникациски вештини кај здравствените работници, кои мора да практикуваат активно слушање и да ја ценат довербата на родителите.

„По едукациите гинеколозите поинаку размислуваат. Родителите изразуваат јасна потреба од стручно водство и поддршка и го ценат нашето мислење“, нагласи Чатиповиќ.

Ова се и неколку важни совети за доењето:

• Положбата на страна е идеална за мајки по царски рез.

• Dancer-зафат за предвремено родени бебиња.

• Исправена положба за близнаци или деца со расцеп на усната.

• На детето му требаат 8 до 12 ефективни подои во 24 часа.

• Долготрајното доење не е проблем, доколку детето е добро социјализирано.

Иако Хрватска има едно од најдобрите породилни отсуства во светот, Чатиповиќ повикува на нормализирање на доењето и измолзувањето на работното место, со обезбедување соодветни простории.

Овие нови програми имаат за цел да го променат пристапот на лекарите и да ја подигнат свеста дека инвестирањето во првите 1000 дена е најдобрата превенција против хроничните болести во зрелата доба.

Ако овие денови барате совршен изговор за бегство, подгответе се за незаборавно патување. Филмски маратон посветен на скандинавските ремек-дела е токму она што ви треба. Од студени, живописни предели и минимализам кој парадоксално открива најмногу, до специфичен, суптилен хумор и приказни кои оставаат длабоки траги во свеста – нордиската кинематографија веќе со децении освојува со својата сурова автентичност.

Овие филмови нудат сосема поинаков, честопати зачудувачки поглед на светот. Во продолжение, ви ја претставуваме најдобрата селекција која ќе ве прошета низ врвот на данската, шведската, норвешката, исландската и финската продукција!

Шведска:

• Persona (1966) – Мајсторијата на Бергман Кога се зборува за скандинавски филм, едно име е неприкосновено: Ингмар Бергман. Неговата легенда е толку голема што заслужува посебен маратон. Денес, го издвојуваме неговиот култ, психолошкиот трилер Persona. Приказната за медицинска сестра која се грижи за немa актерка, и открива како нивните личности почнуваат морбидно да се спојуваат, е вистинска студија на идентитетот. Со незаборавните Биби Андерсон и Лив Улман, ова е задолжително гледање.

• Let the Right One In (2008) – Нордиски Хорор кој Сјае Нордиската кинематографија крие извонредни хорор бисери. Шведскиот Let the Right One In е веќе култен психолошки хорор, номиниран за престижната БАФТА награда. Следете го малтретирано момче кое склучува необично пријателство со својата мистериозна нова сосетка – девојка со длабока и мрачна тајна.

• Force Majure (2014) – Лавината на Брачните Односи Режисерот Рубен Остлунд, познат по хит остварувањето Триаголник на тагата, го има и подеднакво брилијантниот Force Majure. Оваа драмедија започнува со навидум безначаен инцидент кој предизвикува лавина од настани. Семејство на одмор во француските Алпи се соочува со вистинска и метафорична лавина, која ги изнесува на виделина сите пукнатини во нивниот однос.

Финска:

• Shadows in Paradise (1986) – Поетиката на Каурисмеки Првиот дел од Пролетеријат трилогијата на култниот режисер Аки Каурисмеки. Финскиот Shadows in Paradise ја следи епизодата од животот на Никандер, еден чистач, која вклучува трагедија, љубов и пресврти. Каурисмеки вешто ја сместува оваа романтична комедија во депресивниот фински амбиент, што ја прави драстично поспецијална од стандардните ром-ком клишеа.

Данска:

• Babette’s Feast (1987) – Гурманско Историско Ремек-дело Овој историски филм во 1988 година ја освои престижната награда Оскар за најдобар меѓународен филм. Приказната е сместена кон крајот на 19. век, каде строга верска заедница во данско село прима француска бегалка од Француско-пруската војна како слугинка. Академски потврдено уживање!

• The Hunt (2013) – Моќта на Злобната Глас Дефинитивно еден од најсилните дански филмови воопшто, The Hunt на оскаровецот Томас Винтерберг беше номиниран за Оскар. Со фантастичниот Мадс Микелсен во главната улога, ја следиме борбата на осамен учител кој се обидува да си го среди животот. Неговата новопронајдена среќа е брутално уништена од една невина мала лага која се претвора во општествен линч.

Норвешка:

• Insomnia (1997) – Оригиналниот Трилep на Поларното Сонце Иако американскиот римејк со Ал Пачино е попознат, оригиналната норвешка Insomnia е филм кој мора да се види. Со шведскиот великан Стелан Скарсгард, тој толкува детектив испратен во норвешки град каде сонцето не заоѓа. Вината, срамот и сомнежот поради минати грешки го притискаат да ја искриви полициската процедура, додека се обидува да реши смрт на тинејџер.

• The Worst Person in the World (2021) – Потрага по Себеси Овој филм на Јоаким Трир, кој беше сензација и кандидат за Оскар, нѐ потсети на силата на норвешката кинематографија. Брилијантната Ренате Реинсве ја глуми Џули, млада жена која ја следиме низ четири години бурни љубовни врски и обиди да го пронајде својот кариерен пат. Ова е искрена и сурова согледување на тоа која е таа навистина. (Иако во оригиналниот текст се спомнува Sentimental Value како нов филм на Трир, The Worst Person in the World е вистинскиот хит кој се споменува во контекст на Реинсве).

Исланд:

• When the Light Breaks (2024) – Борба со Тагата и Тајните Иако исландската кинематографија е помалку популарна, таа крие вистински скриени бисери. Драмата When the Light Breaks на режисерот Рунар Рунарсон е еден од нив. Филмот ја следи Уна, која се бори со длабока тага и крие тајна, неспособна да ги искаже своите емоции додека се соочува со предизвикувачките настани околу неа.