Развојот на оваа технологија оди со огромна брзина. Компаниите секојдневно лансираат нови платформи и функции, обидувајќи се да останат чекор пред конкуренцијата. Резултатот е експлозија на алатки што стануваат дел од секојдневието на милиони луѓе ширум светот.

Апликациите базирани на вештачка интелигенција, како ChatGPT, се меѓу најбрзо растечките технолошки производи во историјата. За само неколку дена од лансирањето привлекоа над еден милион корисници, а за неколку месеци таа бројка достигна десетици милиони. Во меѓувреме, големите технолошки компании инвестираат милијарди долари во развој, центри за податоци и нови решенија засновани на ВИ.

И покрај ентузијазмот, експертите предупредуваат: вештачката интелигенција не е магично решение за сè. Клучот е во тоа како ја користиме.

Вештачката интелигенција како „засилувач“, не како замена

Канадската компјутерска научничка Саша Лучиони, која работи на развој на отворени ВИ-модели, ја опишува вештачката интелигенција како алатка што го засилува она што веќе го носиме во себе – и доброто и лошото.

Според неа, пред да почнеме да користиме вакви алатки, добро е да си поставиме неколку клучни прашања.

1. Дали ја користиме вистинската алатка?

Не сите ВИ-системи се создадени за истите задачи. Иако најпопуларните платформи можат да направат многу работи одеднаш, често постојат поспецијализирани алатки што се многу попрецизни за конкретни потреби – било да станува збор за научни анализи, учење, креативна работа или технички проблеми.

Наместо автоматски да се потпираме на најпознатата апликација, вреди да се истражи што сè постои и да се избере алатката што најдобро одговара на задачата.

2. Колку се сигурни одговорите?

Вештачката интелигенција може да звучи убедливо, но тоа не значи дека секогаш е во право. Таа понекогаш создава информации што звучат логично, а сепак се неточни или целосно измислени.

Затоа, експертите советуваат секогаш да се проверуваат добиените одговори, особено кога станува збор за работа, образование или важни одлуки. Критичкото размислување останува незаменливо.

3. Што споделуваме со вештачката интелигенција?

Еден од најчестите превиди е лесното споделување лични податоци. Сè што внесуваме – текст, фотографии или документи – може да биде обработено, складирано или искористено според правилата на платформата.

Лични, чувствителни или интимни информации не треба да се внесуваат во вакви системи, особено ако не сме сигурни како се заштитени податоците. Приватноста останува сериозно прашање, а искуствата од различни земји покажуваат дека злоупотребите не се исклучок.

4. Дали навистина ни е потребна ВИ за сè?

Иако вештачката интелигенција може да заштеди време, не значи дека треба да ја користиме за секоја ситница. Понекогаш задачите можеме да ги завршиме самостојно или со едноставни алатки, без дополнителна технологија.

Покрај тоа, ВИ не може да донесува одлуки засновани на човечки вредности – што е исправно, што е морално или што е етички прифатливо. За такви прашања, човечкиот разговор и искуството се незаменливи.

И цената што не ја гледаме

Развојот на вештачката интелигенција има и еколошка цена. Центрите за податоци трошат огромни количини енергија и вода за ладење на серверите, што отвора нови прашања за одржливост и влијание врз животната средина.

Вештачката интелигенција ќе биде дел од нашите животи и во иднина, особено како што сè повеќе комуницираме и работиме онлајн. Но, тоа не значи дека треба да ѝ ја препуштиме секоја одлука. Како што предупредуваат експертите, најголемата вредност е да ја користиме ВИ како помошна алатка, а не како замена за човечката креативност, критичко размислување и поврзаност со другите.

Во зимскиот период, загадувањето од сообраќај и возила често е значително повисоко отколку во лето, а тоа се потврдува со мерењата на фини честички (PM2.5) и истражувањата за емисиите од возилата. Овој ефект не е случаен – тој е резултат на комбинација од технички, метеоролошки и човечки фактори што потенцијално ја влошуваат квалитетот на воздухот во студените месеци.

Што е PM2.5 и зошто е важен?
PM2.5 претставува фини честички со дијаметар помал од 2,5 микрометри – доволно мали да навлезат длабоко во белите дробови и крвотокот, што ги прави опасни по здравјето. Тие честички доаѓаат од согорување на гориво, дизел и бензин, индустрија, греење и други извори. (PM2.5 се најопасни затоа што продираат длабоко во респираторниот систем и се поврзуваат со хронични болести.)

Истражувањата покажуваат дека во многу градови концентрациите на PM2.5 во зимата се повисоки отколку во летниот период. Причината е дека ладниот воздух спречува развлекување на загадувачите нагоре, а температурните инверзии ги „заклучуваат“ честичките низ котлини или долини, што доведува до стабилно високa концентрација на PM2.5.

На пример, мерењата во Скопје покажуваат дека во ноември, декември и јануари PM2.5 честичките значително ги надминале граничните вредности, понекогаш повеќе од двојно, а највисоките вредности биле измерени токму во студените месеци.

Сообраќајот е главен извор на PM2.5 емисии, особено во урбани средини. Истражувањата покажуваат дека сообраќајот придонесува со значителни количини PM2.5 – иако процентот варира по региони, во метрополи како Њујорк и Сан Франциско придонесот на возилата за PM2.5 бил над 20% од вкупните емисии во одредени години.

Во студиите што ги споредуваат причините за загадување, сообраќајните емисии обично се меѓу најважните извори на PM2.5 во зимските месеци кога согорувањето за греење исто така се зголемува.

Зошто зимските емисии од автомобили се повисоки?
Во зима автомобилите честопати шират повеќе штетни гасови и честички поради:

Студен старт: При ниски температури, моторот работи побогато со гориво, а каталитичкиот конвертор не достигнува оперативна температура веднаш, што значи дека повеќе незагреано гориво и PM2.5 се испушта во воздухот.

Поголема потрошувачка на гориво: Студените услови бараат повеќе енергија и чести стартови, што води до повисоки емисии на CO2, NOx и честички во споредба со лето.

Климатски услови: Температурни инверзии, ниска висина на граница на атмосферата и слаб ветер во зима го спречуваат разредувањето на загадувачите, па тие се задржуваат поблиску до земјата.

Греење и други извори: Покрај сообраќајот, домашното греење (дрва, јаглен) во зима значително ги зголемува вкупните PM2.5 емисии, што дополнително ја влошува ситуацијата.

Примери на зимски PM2.5 вредности
Во некои градови, PM2.5 вредностите во зима често надминуваат 100 µg/m³, што е повеќе од двојно повисоко од граничните вредности што ги поставуваат Светската здравствена организација или националните стандарди (обично околу 40 µg/m³ годишно). На пример, зимските концентрации во некои метрополи често се над 140 µg/m³, додека во лето тие се значително пониски.

Високите PM2.5 емисии од автомобили и други извори се поврзани со респираторни и кардиоваскуларни болести, и во некои студии се проценува дека возилата можат да предизвикаат десетици илјади предвремени смртни случаи годишно само поради фини честички.

Во магична вечер исполнета со страст и ритам, светскиот пијанист Симон Трпчески приреди незаборавен концерт што ги освоји срцата на сите присутни, изведувајќи делови од богата програма со влијанија од латино-музиката.

Настапот, што се одржа пред исполнета сала, беше дел од неговата турнеја која оваа сезона посветено ја истражува соединетата убавина на класичната музика со топлите ритми на југословенските и латино-инспирирани композиции. Со својата виртуозност, Трпчески ја пренесе на публиката целата емоционална палета – од романтични мелодии до страствени ритми кои предизвикаа силни аплаузи и овации.

Пијанистот ја започна концертната вечер со неколку од најпознатите дела од канонските автори, но кулминацијата следеше кога тој се впушти во интерпретација на композиции ориентирани кон латино-ритмови, кои ги стоплија срцата на слушателите и создадоа вистинско музичко уживање.

Публиката, составена од љубители на музиката од различни генерации, покажуваше голем ентузијазам — некои потполно вперени во пијаното, а други — носејќи насмевки и ритмички движења како одговор на енергијата што Трпчески ја внесуваше во секоја нота.

По завршувањето на концертот, музичарот беше поздравен со топли честитки и аплаузи, а многумина посетители изјавија дека настапот им оставил силен впечаток и дека сè уште ја чувствуваат енергијата на музиката во себе.

Со овој концерт, Симон Трпчески уште еднаш потврди дека неговата интерпретација не познава граници, спојувајќи различни музички жанрови и културни влијанија во едно прекрасно музичко доживување.