Економија

Швајцарска енергетска приказна– хидропотенцијалот во хармонија со заштитената природа

Струјата е неопходна во современото живеење. За жителите во развиените европски економии незамисливо е да не може да се вклучи сијалицата. Тоа се третира како прашање на енергетска независност за секоја држава, но и јавен интерес од највисок приоритет. Одличен пример е Швајцарија каде хидроцентрали се градат и во заштитени зелени подрачја, а и невладиниот „зелен“ сектор се согласи на компромис за тоа што струјата е општо добро.

Швајцарија го обезбедува речиси целото зимско снабдување од своите планини, а над 1 400 мали хидроелектрани сочинуваат клучен дел од тој штит. Тие носат околу 10 % од националната електрична енергија, ја стабилизираат мрежата кога има пикови, но уште поважно обезбедуваат струја во предели каде другите инфраструктурни решенија се економски неисплатливи. Новите анализи покажуваат уште 1,5 TWh неискористен потенцијал што може да се мобилизира без изградба на нови брани, односно со изградба на мали хридроцентрали. Новата стратегија се темели на две идеи: модерни runofriver постројки со постојан екопроток и минитурбини инсталирани на веќе постоечки водоводни цевки, каде речиси нема влијание врз природата

Ова е рецептот на Швајцарија кон поголема енергетска слобода и општо добро за целото општество.

Швајцарскиот енергетски портрет

Швајцарија добива околу 60 % од целата електрична енергија од вода, со мрежа од 704 централи поголеми од 300 kW што испорачуваат просечно 37 TWh годишно. Во таа бројка влегуваат и над 1 400 мали хидроелектрани (МХЕ) – постројки до 10 MW – кои носат нешто под 10 % од националната електрична енергија и се третираат како критичен дел од стратегијата „Енергетика 2050“.

Значаен дел од производството се потпира и се активните 4 нуклеарки, кои Швајцарија планира да ги исклучи кога повеќе нема да ги исполнуваат сторгите безбедносни услови. Според планот до средината на 2040-тите тие треба да бидат демонтирани, а расходот е покриен преку федерални фондови за расклопување и радиоактивен отпад. Гасењето ќе отвори празнина од околу 35 % во базната моќност, па владата во Берн (сојузната престолнина) се свртува кон соларни паркови, ветерници, складишта и над 1400 мали хидроелектрани за да го задржи зимското снабдување и енергетската независност.Државата има донесено одлука да нема градење на нови реактори.

Строги правила за изградба на мали хидроцентрали

Швајцарската Федерална канцеларија за енергија пресмета дека со додавање на нови пико и минитурбини може да се генерираат плус 500 GWh.

Новите шпвајцарски правила точно ги дефинираат условите за иградба на малите хирдоцентрали. Runofriver моделот ја „позајмува“ водата преку мал довод и веднаш ја враќа во коритото, задржувајќи биолошки минимум проток. При тоа се налага автоматско следење на нивото на кислород, температура и миграција на рибите, со дигитални сензори поврзани во национална база на податоци. Оваа пракса е веќе присутна и во Австрија, каде над 40 % од малите хидроцентрали се вградени во национални паркови – доказ дека строгите стандарди функционираат.

Во време на растечки ценовни шокови и климатски предизвици, тоа е рецепт што не ја чини природата, а ја спасува сметката – модел што секоја планинска земја може да го препише, со точна доза и без несакани реакции.

Само за споредба Македонија како планинска земја, има реки со слични хидролошки шареници: низок летен проток, со зголемен проток на вода во студените месеци. Ако Македонија ја примени швајцарската формула – додавање микротурбини на водоводни линии може да добие стабилен зимски прилив и да падне под границата од 10 % увоз.

Мала хидро централа – голема корист во зима

За швајцарските Алпи важи двојна регулација: Законот за води пропишува минимален еко-проток, додека кантоните додаваат обврзни рибни патеки и дигитален мониторинг на кислород и температура. Ако сензорите јават отклон, турбините автоматски се гасат. Затоа и во UNESCO-регистрираниот регион Гринделвалд може да работи Kraftwerk Jungfraubahn, хидроцентрала со инсталирана моќност 12 MW и годишен излез од околу 60 GWh без да се наруши статусот на заштитена зона

Швајцарскиот рецепт инсистира на „реставрација пред експанзија“: прво се реновира старото, па се додава ново само на постојна инфраструктура. Така и оваа хидроцентрала во 2024 г. беше надградена со нов водозафат и подземен цевковод, согласно со програмата за модернизација според критериумите „Енергетика 2050“.

Наместо мораториум, федералната влада и кантоните нудат грантови и поволни заеми за сите МХЕ-проекти што доказно ги исполнуваат еколошките услови и кога еднаш ќе добијат зелено светло, малите централи уживаат поддршка, а не јавна стигма.

„Јунгфрау“ – чиста струја за ски-центар и соседни општини

Во долината Литшентал во кантонот Берн се наоѓа и малата хидроцентрала изградена во 1908 година. Денес во електраната работат две Пелтон-турбини што годишно произведуваат околу 60 GWh електрична енергија, што е доволно за шинските линии, ски-инфраструктурата на „Јунгфрау“ и за соседните општини во регионот. Во лето, топењето на глечерите создава вишок кој се пласира во националната мрежа, а во зима, централата обезбедува дел од непрекинливата енергија за системите за вештачки снег, со што ски-центарот ја намалува зависноста од електричната енергија да ја купува по високи цени на европските берзи.

Паралела со македонската дебата

Во Македонија малите хидроцентрали често се етикетираат како „еколошка катастрофа“. Но Швајцарија покажува дека истите технологии можат да функционираат дури и во UNESCO-зони – ако се проектираат со еко-проток, рибни патеки и јавен мониторинг. Земјава, која и натаму увезува 700 GWh годишно струја, би можела да ги адаптира швајцарските стандарди: строга проценка по локација, транспарентни податоци во реално време и обврска за локален развој, наместо генерална забрана.

Швајцарија не гледа на малите хидроелектрани како на проблем, туку како на фин инструмент за енергетска сигурност и регионална економија, дури и во најзаштитените делови од Алпите. Клучот е во деталното планирање, дигиталниот надзор и фер распределба на бенефитите. Дебатата што ја води Македонија не треба да заврши со „да“ или „не“ за МХЕ, туку со прашањето: кое е најдоброто швајцарско правило што можеме да го пресликаме кај?

Економија

Николоски: Владините политики во авиосообраќајот носат конкретни резултати

Политиките на Владата во областа на авиосообраќајот веќе даваат мерливи резултати, при што Скопје се позиционира како апсолутен лидер во регионот за првиот квартал од 2026 година, истакна вицепремиерот и министер за транспорт и врски, Александар Николоски.

Според официјалните податоци, во периодот јануари–март 2026 година, скопскиот аеродром нуди дополнителни 316.528 седишта во споредба со истиот квартал од 2025 година, што претставува значаен раст на авиокапацитетите и зголемена поврзаност на државата со европските и светските дестинации.

Николоски нагласи дека овој раст е резултат на стратешките мерки за привлекување нови авиокомпании, отворање нови линии и зајакнување на конкурентноста на македонските аеродроми, со директен позитивен ефект врз туризмот, бизнисот и економскиот развој на државата.

Економија

Македонија меѓу лидерите во енергетските реформи, извештај на Енергетската заедница

Македонија заедно со Србија и Молдавија бележат најголем реформски моментум, регистрира Енергетската заедница за сработеното во 2025 година кога енергетиката е во прашање.

Во најновиот Годишен извештај на Енергетска заедница во кој се мониторира имплементацијата на реформите во земјите членки се нотира дека „Северна Македонија и Србија докажаа дека може да се постигне ефикасно спроведување на законодавството на Европската унија за интеграција на пазарите на електрична енергија, како и координативно работење и управување со системите во насока на обезбедување на сигурност во снабдувањето и ова е поткрепено со нивниот видлив напредок во реформите на пазарот на електрична енергија“, соопштија денеска од Регулаторната комисија за енергетика, водни услуги и услуги за управување со комунален отпад (РКЕ).

Во делот посветен на (РКЕ) од Виена ја потенцирале проактивноста на регулаторот во спроведување на Законот за енергетика и мониторинг врз усогласеноста со раздвојувањето.

– Во извештајот е нотирано спроведувањето на законски утврдените надлежности во поглед на мониторинг на раздвојувањето и регулаторно делување преку одобрување тарифи за пренос и дистрибуција, годишни планови за одржување за МЕПСО, ОПС и дистрибутивните компании, како и Развојниот план за период од пет години за ОДС. Мрежните правила за дистрибуција на гас се усвоени – појаснуваат од РКЕ.

Посебен дел во Годишниот извештај е посветен за законодавството и правилата кои значат јакнење на отпорноста и менаџирањето на сајбер ризиците.

– Правила за Сајбер безбедност, усвоени од РКЕ се спроведуваат од јуни 2023 година. РКЕ одобри инвестиции за претпријатија за да се започне спроведувањето на ISO 27001 стандард – се наведува во извештајот каде било регистрирано и формирањето на Националниот совет за дигитална трансформација, како и усвојување на Законот за безбедност на мрежни и информациски системи.

Енергетската заедница оценува дека практичното спроведување на мрежните правила, транспарентното доделување на капацитети и транспонирањето на новите регулаторни рамки – се најголемите предизвици за земјите членки на Енергетската заедница но и за Европска Унија воопшто. Сепак, велат од РКЕ, спроведувањето на мрежните правила на цела територија на ЕУ до август 2026 година се очекува да биде силен поттик за интеграција на регионалните пазари.

Економија

Рекорд на пазарот на недвижности: Во Дубаи продаден пентхаус за над 127 милиони евра

Дубаи повторно ги помести границите на луксузот на глобалниот пазар на недвижности, откако беше продаден најскапиот пентхаус на Блискиот Исток за 550 милиони дирхами, што изнесува околу 150 милиони долари, односно 127,7 милиони евра. Ултралуксузната резиденција се наоѓа во комплексот „Бугати Резиденс“, пренесува агенцијата „Анадолу“.

Со оваа трансакција е поставен и рекорд по цена на квадратен метар во реонот Бизнис Беј, која достигнува околу 27.000 евра. Продажбата ја реализирал главниот директор за продажба на компанијата „Бингати“, Абдула Бингати.

Претседателот на „Бингати“, Мухамед Бингати, изјави дека компанијата годинава го предводи пазарот на недвижности во Дубаи, со повеќе од 14.000 продадени станбени единици, оставајќи ги зад себе и јавните и приватните конкуренти.

Тој посочи дека „Бингати“, како еден од најбрзорастечките инвеститори, веќе се вбројува меѓу трите водечки компании на пазарот, со значителен удел според податоците на Одделот за земјиште во Дубаи.

Продадениот пентхаус се простира на 4.385 квадратни метри и е дел од „Бугати Резиденс“ – првиот станбен проект во светот што го носи брендот „Бугати“. Комплексот веќе привлече и светски познати личности, меѓу кои фудбалерот Нејмар, тенорот Андреа Бочели и дефанзивецот Ајмерик Лапорт, кои купиле резиденции во рамките на проектот.

Сместен во срцето на Бизнис Беј, комплексот комбинира француски дизајн со современиот урбан дух на Дубаи и овозможува близина до клучните деловни зони и градски знаменитости. Резиденциите нудат висок степен на приватност, ексклузивни погодности и таканаречени „скај меншн“ пентхауси.

Од „Бингати“ оценуваат дека оваа рекордна продажба дополнително ја зацврстува позицијата на Дубаи како светски центар за ултралуксузни недвижности. Компанијата располага со портфолио од над 80 проекти, вредни повеќе од 70 милијарди дирхами, и соработува со глобални брендови како „Бугати“, „Мерцедес-Бенц“ и „Џејкоб и Ко.“, при што има кредитен рејтинг BB- од „Фич“ и Ba3 од „Мудис“.