Економија

Њујоршката Берза во Пад: Високата Инфлација Го Намалува Оптимизмот за Каматните Стопки

Њујорк, 14 август 2025 – Денеска, главните индекси на Њујоршката берза (NYSE) забележаа пад, под влијание на неочекувано високите податоци за инфлацијата на производителите, што ги намали очекувањата за намалување на каматните стопки од страна на Федералните резерви (Фед). Иако пазарот започна со надеж за продолжување на растот од претходните денови, новите економски индикатори предизвикаа загриженост кај инвеститорите, што резултираше со умерен пад на вредностите. Ова е важен момент за следење, бидејќи берзата во последните месеци беше поддржана од очекувањата за полабава монетарна политика, но сегашните податоци сугерираат дека инфлацијата сè уште не е целосно под контрола.

Главните Индекси и нивното Движење

Според последните достапни податоци од тргувањето, трите главни индекси на Вол Стрит – Дау Џонс Индустријал Авераџ (Dow Jones Industrial Average), S&P 500 и Nasdaq Composite – завршија во минус. Овие индекси се како “термометри” за целокупниот пазар: Дау Џонс го следи перформансот на 30 големи американски компании од различни сектори, S&P 500 опфаќа 500 најголеми фирми, а Nasdaq е фокусиран на технолошки и иновативни компании.
Дау Џонс Индустријал Авераџ: Падна за околу 0,37%, или 164 поени, затворајќи на приближно 44.758 поени. Ова е продолжување на нестабилноста од претходните денови, каде што индексот се движеше нагоре благодарение на позитивни економски вести, но сега е под притисок.

S&P 500: Загуби 0,26%, или околу 17 поени, завршувајќи на 6.450 поени. Овој индекс, кој е најширок показател за американскиот пазар, покажува дека повеќето компании почувствуваа негативно влијание, иако некои сектори се одржаа подобро.

Nasdaq Composite: Се намали за 0,10%, или 23 поени, затворајќи на 21.690 поени. Иако падот е помал во споредба со другите, технолошките акции беа особено чувствителни на вестите за инфлацијата, бидејќи тие компании често зависат од ниски каматни стопки за финансирање на растот.

Овие бројки се базирани на затворањето на пазарот, но тргувањето во текот на денот беше волатилно, со почетни падови кои се стабилизираа до крајот.
Причини за Падот: Инфлацијата и Очекувањата за Каматните Стопки
Главниот “виновник” за денешниот пад е објавувањето на податоците за Индексот на цени на производителите (Producer Price Index – PPI), кој мери како се менуваат цените на стоките на ниво на производители и трговци на големо, пред да стигнат до потрошувачите. Во јули, PPI порасна за 3,3% на годишно ниво, што е повисоко од очекуваните 2,5%. На месечно ниво, порастот беше 0,9%, наспроти прогнозираните 0,2%. Ова значи дека инфлацијата на “големо” ниво е посилна од очекуваното, што може да се прелее и врз цените за потрошувачите.

Зошто ова е важно? Инвеститорите очекуваа дека Фед ќе ги намали каматните стопки (сегашната основна стапка е меѓу 4,25% и 4,5%) за да го стимулира економскиот раст. Намалувањето на каматите ги прави зајмувањата поевтини, што помага на компаниите да инвестираат и на потрошувачите да трошат повеќе. Според алатката CME FedWatch, веројатноста за намалување од 25 базични поени (0,25%) во септември сè уште е висока – околу 100% – но вкупните очекувања за намалувања во текот на годината се намалија од 63 на 58 базични поени. Ова создаде несигурност, бидејќи повисоката инфлација може да го одложи или намали бројот на намалувања.

Дополнително, влијание имаат и геополитичките фактори, како што се тарифите на увозот во САД, кои ги зголемуваат трошоците за компаниите. На пример, компании како Deere & Co. (производител на земјоделска опрема) и Tapestry (моден бренд) забележаа големи падови – 8% и 17,6% соодветно – поради предупредувања за пониски профити поврзани со тарифите.

Секторски Перформанси: Каде Беа Најголемите Загуби?
Пазарот не падна униформно – некои сектори беа повеќе погодени од други. Од 11-те главни сектори во S&P 500, девет завршија во минус:
Материјали: Пад од 1,2%, бидејќи компаниите кои произведуваат суровини се чувствителни на инфлацијата и трошоците за производство.

Мали компании и недвижности: Индексите за мали компании (како Russell 2000) и акции поврзани со домување паднаа над 1%, бидејќи тие зависат од ниски каматни стопки за финансирање.
Технологија и потрошувачка дискреција: Иако Nasdaq падна помалку, технолошките гиганти како Apple и Microsoft се соочија со притисок, но некои како Nvidia се одржаа подобро.
Од друга страна, сектори како енергија и здравство можеа да се стабилизираат или да имаат помали загуби, благодарение на стабилните цени на нафтата и постојаната побарувачка за медицински услуги.
Што Ова Значи за Обичниот Инвеститор?

За луѓе со просечни познавања од финансии, денешниот пад не е причина за паника, но е потсетник дека берзата е под влијание на економските податоци. Ако инфлацијата остане висока, Фед може да ги задржи каматните стопки повисоки подолго време, што би ги направило акциите помалку привлечни во споредба со безбедни инвестиции како обврзници. Сепак, пазарот во 2025 година досега покажа раст – S&P 500 е во пораст од околу 3,57% во последниот месец – и многу аналитичари очекуваат продолжување на трендот ако инфлацијата се смири.

Инвеститорите сега го насочуваат вниманието кон следните податоци за инфлацијата на потрошувачите (CPI) и одлуките на Фед во септември. Доколку сакате да инвестирате, експертите препорачуваат диверзификација – не ставајте сè во еден сектор – и следење на долгорочните трендови наместо дневните флуктуации.

Економија

МБИ10 со пад од 0,32%, без активности на обврзничкиот пазар

Изготвен од Илирика Инвестментс АД Скопје врз основа на официјални податоци од Македонска берза.

На трговската сесија од 12 декември 2025 година, индексот МБИ10 забележа пад од 0,32%, спуштајќи се на 10.190,89 поени, додека индексот ОМБ остана непроменет на 129,44 поени. Вкупниот промет изнесуваше 13,77 милиони денари, при што најголем дел од тргувањето се реализираше со акциите на Комерцијална банка, Алкалоид и Гранит, кои повторно беа меѓу најликвидните на официјалниот пазар.

Најтргувани хартии од вредност

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) – 3.530.810 денари

● Гранит АД Скопје (GRN) – 2.135.470 денари

● Макпетрол АД Скопје (MPT) – 4.255.040 денари

Топ добитници

● Реплек АД Скопје (RPK) +1,00%

● Гранит АД Скопје (GRN) +0,08%

Топ губитници

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) –1,28%

● Алкалоид АД Скопје (ALK) –0,47%

● Стопанска банка АД Скопје (STB) –0,27%

Обврзнички пазар

Во текот на денешната сесија не беа реализирани трансакции со државни или корпоративни обврзници, при што индексот ОМБ остана стабилен на 129,44 поени без промени во цените. На берзанската сесија од 12 декември 2025 година, активноста беше умерена, со доминација на финансискиот и градежниот сектор.Индексот МБИ10 продолжи со благо негативно движење од –0,32%, при што Комерцијална банка повторно ја предводеше трговијата по обем, а Реплек беше најголем добитник на денот. Обврзничкиот пазар остана без активности, а вкупниот дневен промет достигна 13,77 милиони денари.

Економија

Царина без редици: Потврдите за долгови веќе не се чекаат лично

Хартиените потврди за царински долг, неопходни за упис и промени во Централниот регистар, заминуваат во историјата. Со револуционерен чекор, Централниот регистар (ЦР) отсега ги добива сите потребни податоци директно од Царинската управа (ЦУ) – електронски и во реално време, со само еден клик.

Оваа дигитална трансформација е огромен потег кон намалување на административниот товар. На заедничка прес-конференција, директорот на Царинската управа, Бобан Николовски, и директорката на Централниот регистар, Анита Стамнова, ја промовираа новината што ветува заштеда на време и ресурси за фирмите и граѓаните низ целата држава.

„На годишно ниво издававме меѓу седум и девет илјади хартиени потврди. Секое барање бараше од пет до десет дена за обработка – вистински административен маратон. Сега, граѓаните нема да мораат да патуваат до Скопје или да ангажираат скапи адвокати за да ја завршат оваа обврска“, истакна Николовски.

Тој е дециден: „Со овој чекор, јасно ја демонстрираме нашата посветеност за создавање подобри услови за водење бизнис, преку драстично намалување на бирократските процедури. Бизнисот нема време за чекање! Како институции, сме должни да работиме кон одржливо општество каде што економскиот раст е движен од зголемената ефикасност и довербата во системот.“

Дигитализацијата носи не само брзина, туку и сигурност. „Истовремено, овозможуваме безбедност, интегритет и точност на податоците, со што активно делуваме во насока на сузбивање на можни измами“, додаде Николовски.

Директорката на ЦР, Анита Стамнова, потврди дека е успешно завршена првата фаза од проектот – надградба на Едношалтерскиот систем за автоматско обезбедување на доказ за платени царински давачки во постапките за упис на промена – пренос на удел.

„Централниот регистар и Царинската управа остануваат посветени на трансформација на услугите, фокусирани на корисниците и нивните потреби, користејќи модерни дигитални технологии. Ги охрабруваме сите институции да продолжат со меѓусебна соработка за имплементација на поефикасни електронски услуги, односно за градење на функционален систем на јавни услуги како основа за враќање на довербата во институциите на нашата држава“, заклучи Стамнова.

Економија

Министерката Божиновска: Енергетиката не смее да остане сектор со најмалку жени

Министерката за енергетика, рударство и минерални суровини, Сања Божиновска, се обрати на конференцијата „Родовата еднаквост во фокусот на пристапувањето кон ЕУ: Патоказ за Северна Македонија“, одржана во Скопје во организација на Министерството за европски прашања и UN Women. Настанот обедини високи претставници на институциите, експерти и партнерски организации во заедничка цел – интегрирање на родовата еднаквост како централна компонента на европската интеграција.

Во своето воведно обраќање, министерката Божиновска истакна дека родовата рамноправност е темелна европска вредност и јасен услов за членство во ЕУ, но пред сè – е инвестиција во стабилноста, економскиот раст и одржливата иднина на државата.

„Европа јасно стави до знаење дека еднаквоста не е избор, туку стандард. А ние тој стандард го прифаќаме затоа што веруваме во држава без привилегирани и непривилегирани граѓани,“ нагласи министерката.

Таа потсети дека токму енергетиката – како стратешки сектор и политички столб на европската интеграција – останува област со најниско учество на жени, што не претставува само општествена неправда, туку и пречка за успешно водена зелена транзиција.

„Жените се најмалку застапени во техничките професии, енергетските иновации и лидерските позиции. Тоа е ограничување што мора да го надминеме ако сакаме модерна, европска и конкурентна економија, Рамноправноста не се случува сама од себе – таа се гради. Во сектор како енергетиката, каде жените често мора двојно да се докажуваат, моја обврска како лидер е да ја отворам вратата за други жени. Ако институциите создадат фер правила и јасни можности, талентот ќе се истакне,“ порача Божиновска.

Министерката го истакна и фактот дека Министерството за енергетика денес е институција со целосен родов баланс – 50% жени и 50% мажи – што, како што нагласи, е доказ дека институциите можат и мора да бидат двигател на еднаквоста.

Во обраќањето беше најавено дека принципите на еднаков третман, еднаква плата, недискриминација и родово вклучување ќе бидат интегрирани во сите клучни енергетски реформи.

Министерката ја поздрави соработката со UN Women и изработката на десетте родови GAP анализи, кои ќе бидат основа за нови мерки, статистички показатели и политики засновани на докази.

„Зелената транзиција нема да успее ако половина од населението остане надвор од процесот. Нашата обврска е да креираме систем кој е стабилен, европски и праведен – систем во кој секоја жена има пристап до образование, технологија, иновации и лидерски позиции во енергетиката, Европа не гради нов енергетски систем за да ја повтори неправдата од стариот. Европа гради систем во кој секој добива шанса да придонесе – и ние мора да бидеме дел од таа визија,“ подвлече Божиновска.

Конференцијата заврши со повик за засилена координација меѓу институциите, донаторите и граѓанскиот сектор, како и со заедничка оценка дека Северна Македонија има потенцијал да стане регионски лидер во создавањето инклузивна и родово еднаква зелена транзиција.