Економија

Рударството во Македонија: „тивкиот“ извозен мотор на кој традиционално се потпира економијата

Македонија има огромен рударски потенцијал што може да биде клучен фактор што ќе го раздвижи идниот економски развој. Иако држава со богатата традицијата на експлоатација на рудите, Македонија последниве години има отворено само еден рудник, и тоа со цел да го продолжи векот на работење на компанија, која има носечка улога за локалната економија каде работи. Повеќето иницијативи за нови копови запнаа во административни лавиринти и спорни постапки, значајно провоцирани од стигмата против рудниците.

Економските показатели ја потврдуваат и неопходноста и потребата од развој и осовременување на оваа индустриска гранка. И бизнис секторот и академијата сугерираат развојно сценарио со современи методи за еколошко рударење со јасни правила, силен инспекциски надзор и видливи локални придобивки.

Но како да го претвориме потенцијалот во реален раст?

Рударството создава позитивен трговски биланс од околу 200 милиони долари годишно, од кои над 75% се однесуваат на извозот на метални руди. Секторот има значајно учество во индустриското производство со 22,36 посто. Ова покажува дека покрај јадрото на големите рудници се развива и многу поширока мрежа на добавувачи, услужни дејности и транспорт.

Рударскиот сектор е и значаен вработувач на високо стручно образован кадар, како и на висококвалификувана работна сила со плати, повисоки од просечните во регионот. Денес во оваа гранка се вработени околу 3800лица. Ресорното министерство за енергетика, рударство и минерални суровини (МЕРМС) комуницира многу поширока слика, а тоа е дека околу 8.000 работни места во државата се во рударството и вадење камен.

Илустративно во петте најголеми рударски компании, од кои три се во Источна Македонија и имаат активности во пет рудници, најмногу работници има „БУЛМАК„. Компанијата во двата рудника, „Тораница„ и „Злетово“, вработува 804 лица. „Саса“ од Македонска Каменица вработува околу 779 лица, додека „Бучим“, кој управува и со „Боров Дол“ во двата рудника вработува вкупно 650 лица. Мермерниот комбинат од Прилеп, пак, вработува 286 лица.

„Од аспект на бројот на вработени, во Булмак сме лидери во индустријата со 804 лица за потребите на двата рудници „Тораница“ и „Злетово“. Тоа се жители на локалната заедница кои безрезервно придонесуваат за развој на рударството во државата, а нас не прават еден од најголемите работододавци во индустриската гранка. Постојано инвестираме во развојот на вработените и во нивната заштита и безбедност. Веруваме дека заедно можеме да оствариме уште поголеми успеси и да придонесеме за поголем развој на заедницата преку редовната соработка која ја имаме со локалните претприемачи и бизниси“, велат одговорните од компанијата „Булмак“.

Рудниците „Тораница“ и „Злетово“ се наоѓаат во близината на Пробиштип и Крива Паланка и имаат важна улога во локалниот развој на овој регионот, каде рударството е присутно со традиција. Односно, „Злетово“ е и најстариот рудник во Македонија.

Реалната бројка на семејства кои егзистенцијално се поврзани со рударството е значајно повисока поради бројот на претпријатија кои индиректно се дел од рударството, односно обезбедуваат услуги и производи на рударските компании.

Европската „зелена“ транзиција зависи од рударство

Експертките проценки говорат дека Македонија има солиден потенцијал во олово, цинк, бакар и злато, со нус-производи како сребро и германиум (во Pb-Zn), како и платината и паладиумот. Елементи кои се дел од европската стратегија за критични суровини за зелената транзиција. Оваа наша рударска мапа може да го најде своето место во европската агенда. Наспроти нашата дилема за рударството, во Европа тоа се врати веќе „позеленото“. Европските држави ја симнаа „капата“ пред индустријата која во значаен дел им ги изгради економиите, затоа што игра клучна улога и во европската зелена транзиција која бара масовно производство на електрични автомобили, ветерници, батерии и друго. Ова е возможно само доколку постојат доволно количество ресурси на литиум, никел, кобалт и други минерали со кои е богата територијата на Балканот.

МАНУ работи на стратегиската рамка

Владата ја задолжи МАНУ да изработи Стратегија за минерални суровини за периодот 2025-2045 со да го дефинира обемот и начинот на реализација на основните геолошки истражувања, како и одржливото искористување и потребите за експлоатација на минералните суровини кои се од клучно значење за развојот на стопанството на Република Македонија. Документот детално го разработува искористувањето и експлоатацијата на природните ресурси во следните 20 години, при максимална заштита на природните особености на животната средина и на здравјето на луѓето со користење на најсовремени паметни технологии, практики и знаења применети во најразвиените земји во светот.

Економија

Волстрит под притисок: Акциите доживуваат значителен пад за една година

Берзата се соочува со бурна недела, додека се одвива последната трговска сесија од годината, објавува Morningstar.

Времето истекува за инвеститорите кои сакаат да ги направат своите последни стратешки потези пред календарот да се сврти кон 2026 година. Влоговите се екстремно високи бидејќи серијата одложени објавувања на економски податоци, комбинирана со масовно ребалансирање на пазарните индекси, се заканува да ја зголеми волатилноста, предупредува MarketWatch. За инвеститорите, ова е последна шанса да одлучат дали 2025 година ќе заврши со славење или со солзи.

Оваа недела ќе биде објавен ноемврискиот извештај за работните места во САД, како и клучните податоци за инфлацијата, кои би можеле или да ги потврдат или да фрлат сомнеж врз очекувањата на Федералните резерви за каматните стапки во Новата година.

Американските акции доживеаја остар пад во петокот. На неделно ниво, S&P 500 падна за 0,6%, Nasdaq Composite потона за 1,6%, додека индустрискиот просек Dow Jones успеа да порасне за 1,1%.

„Доколку видиме побрзо зголемување на невработеноста над 4,5%, тоа би бил фактор за пониски стапки во 2026 година, како во однос на очекувањата за Федералните резерви, така и во однос на пазарните цени низ целата крива на државните обврзници“, истакнува Тони Родригез, раководител на стратегијата за долг во Nuveen.

Минатата недела претставниците на ФЕД ги намалија каматните стапки по трет последователен состанок, сигнализирајќи подготвеност за уште едно намалување следната година.

Ажурираниот режим на економски проекции на американската централна банка предвидува невработеност од 4,5% на крајот на оваа година, паѓајќи на 4,4% во 2026 година и 4,2% во 2027 година. Сепак, најновите владини податоци покажаа стапка од 4,4% во септември – највисока во последните четири години!

Подобрувањето на економските перспективи, како и сериозните грижи за некои високо ценети акции на вештачката интелигенција, го поттикнуваат растот во оние сегменти на американскиот берзански пазар кои би имале корист од економското забрзување и пониските трошоци за финансирање.

И покрај тоа што Федералните резерви на САД ги контролираат краткорочните каматни стапки, трошоците за долгорочно задолжување, како што се 30-годишните хипотекарни каматни стапки, зависат од долгорочните приноси на државните обврзници, кои остануваат високи.

Економија

Евростат: Македонија убедливо најевтина за купување храна во Европа

Цените на храната во Македонија се најниски во Европа, покажуваат најновите податоци на Евростат. Анализата открива значителни разлики во трошоците за храна меѓу европските земји и јасно укажува каде купувањето е најповолно, а каде најскапо.

Храната претставува еден од најголемите трошоци за европските домаќинства. Во просек, во Европската Унија таа учествува со 11,9% од вкупната потрошувачка, додека во некои земји, како Романија, овој удел достигнува и до 20%. Споредбата е направена преку индекс на цени на Евростат, каде просекот на ЕУ е поставен на 100. Вредности над 100 значат поскапи, а под 100 поевтини цени од европскиот просек.

На врвот на листата со најскапи земји се наоѓа Швајцарија, со индекс од 161,1, што значи дека храната таму е за 61,1% поскапа од просекот на ЕУ. Следуваат Исланд со 146,3 и Норвешка со 130,6.

Кога станува збор за земјите членки на ЕУ, Луксембург има највисоки цени на храната, за 25,7% над просекот, додека Романија е најевтина. Кај најголемите европски економии, Германија и Италија се малку над просекот, Франција е значително поскапа, а Шпанија е за 5,4% поевтина од просекот на Унијата.

Пониски цени на храната се карактеристични за Југоисточна Европа и земјите од Западен Балкан. Турција, Босна и Херцеговина, Црна Гора и Бугарија се исто така значително под европскиот просек.

Македонија се издвојува како најевтина земја за храна меѓу вкупно 36 анализирани европски земји. Стандардната потрошувачка кошничка изнесува 73 евра, што е за 27% пониско од просекот во Европската Унија.

Извор: Euronews

Економија

Храната во Европа: Македонија најевтина, Швајцарија најскапа

Храната претставува една од најголемите ставки во домашните буџети во Европа. Во просек, таа учествува со околу 11,9 отсто од вкупната потрошувачка во Европската Унија, а во некои земји, како Романија, тој удел достигнува и до 20 проценти.

Но, цените на храната значително варираат од земја до земја. Податоците на Евростат, преку таканаречениот индекс на ценовно ниво на храната, овозможуваат јасна споредба. Ако просечната кошничка храна во ЕУ чини 100 евра, индексот покажува колку би чинела истата кошничка во секоја поединечна земја.

Вредност над 100 значи дека храната е поскапа од европскиот просек, а под 100 – поевтина.

Македонија најевтина, Швајцарија убедливо најскапа

Според Евростат, во 2024 година Македонија е најевтината земја за храна меѓу 36 европски држави. Стандардната кошничка таму чини 73 евра, што е 27 проценти поевтино од просекот на ЕУ.

На спротивниот крај од листата е Швајцарија, каде храната е 61,1 отсто поскапа од европскиот просек. Истата кошничка таму чини дури 161,1 евро.

Македонија е земја-кандидат за членство во ЕУ и има активни трговски договори со Унијата, додека Швајцарија не е дел од ЕЕА и соработува со ЕУ преку посебна мрежа на билатерални договори.

Романија најевтина во ЕУ, Луксембург најскап

Меѓу земјите членки на ЕУ, Романија има најниско ценовно ниво на храна – 74,6 евра, што е 25,4 проценти поевтино од европскиот просек.

Најскапа земја во Унијата е Луксембург, каде кошничката чини 125,7 евра, односно 25,7 проценти повеќе од просекот.

Нордиските и ЕФТА земјите со највисоки цени

По Швајцарија, следуваат уште две земји од Европската асоцијација за слободна трговија (ЕФТА):

Исланд – 146,3 евра
Норвешка – 130,6 евра

Храната е најмалку 10 проценти поскапа од просекот на ЕУ и во:
Данска (119,3), Ирска (111,9), Франција (111,5), Австрија (110,9) и Малта (110,9).

Југоисточна Европа со најниски цени

Југоисточна Европа и Западен Балкан генерално имаат најниски цени на храна. Освен Северна Македонија и Романија, далеку под европскиот просек се и:

Турција – 75,7 евра
Босна и Херцеговина – 82,5
Црна Гора – 82,6
Бугарија – 87,1

Поевтини од просекот се и Србија (95,7) и Албанија (98,7).

Од таканаречената „голема четворка“ во ЕУ, храната е поскапа од просекот во Италија (104) и Германија (102,9), додека Шпанија (94,6) е околу 5,4 проценти поевтина.

Зошто разликите се важни?

Професорката Иларија Бенедети од Универзитетот во Туша објаснува дека разликите во цените се резултат на структурни фактори како производните трошоци, интеграцијата на синџирите на снабдување и изложеноста на глобални шокови.

„Помалите и поотворени економии, особено оние со нестабилни валути, почувствуваа посилен пренос на растот на цените на енергијата и земјоделските инпути за време на пандемијата и војната во Украина“, изјави таа за „Еуроњуз“.

Таа нагласува дека овие разлики имаат големо значење затоа што во некои земји храната учествува со повеќе од 20 проценти во вкупната потрошувачка на домаќинствата, додека во побогатите економии тој удел е под 12 проценти.

Платите и даноците клучен фактор

Професорот Алан Метјус од Тринити колеџ во Даблин истакнува дека најважната причина за високите цени се разликите во платите и трошоците за работна сила.

„Земјите со повисоки плати, како Данска и Швајцарија, имаат и повисоки цени на храната, бидејќи трошоците за работна сила во земјоделството, преработката и трговијата се префрлаат на потрошувачите“, вели тој.

Дополнително, значајна улога игра и Данокот на додадена вредност (ДДВ). Во некои земји, како Ирска, храната има ниска или нулта ДДВ-стапка, додека во други, како Данска, се оданочува со стандардна стапка.

Последици за безбедноста на храната

Според професорот Јеремијаш Мате Балог од Универзитетот Корвинус во Будимпешта, овие ценовни разлики имаат сериозни импликации за безбедноста на храната.

„Иако богатите земји полесно ги апсорбираат високите цени, домаќинствата со пониски приходи во Централна и Источна Европа се под многу поголем притисок – дури и кога номиналните цени се пониски“, вели Балог.

Тој посочува дека индексите на Евростат не ја земаат предвид куповната моќ, односно висината на приходите. Така, иако храната е скапа во Данска, повисоките приходи им овозможуваат на граѓаните да си дозволат повеќе.

Извор : Yahoo Finance