Економија

21% од европските мали хидроцентрали се во заштитени зони

Замислете си една алпска падина по која тече река, а подолу на брегот, стои информациска табла на која пишува дека водата ја користи мала хидроцентрала, ја позајмува и враќа назад. Ова е многу реална ситуација ако се земе предвид дека околу 6409 мали хидроцентрали или 21 отсто од над 21 илјади хидроцентрали во Европа се наоѓаат во заштитени зони. Овие хидроцентрали работат под строги правила кои овозможуваат заштита на живорната средина и животот во реките. На пример кога протокот на вода во користото ќе падне под биолошкиот минимум, турбините застануваат. Токму оваа слика разоткрива една значајна причина зошто ЕУ има позитивен став кон изградбата на малите хидроцентрали.

Најголем број од овие мали хидроцентрали (МХЕ) се наоѓаат на потег од националните паркови во Алпите до „Натура 2000“ регионите во Скандинавија. Овие зони важат за биодиверзитетни „жешки точки“, а искористувањето на хидропотенцијалот во нив покажува дека технологијата и природата можат да коегзистираат, ако правилата се јасни и има соодветна контрола.

Одличен пример за илустрација на различниот пристап кон производството на енергија, која е неопходна за современото живеење, се едукативните патеки за деца покрај малите хидроцентрали во Швајцарија. Тука малите хидроцентрали се претворени во еден вид на „училници на отворено“ каде децата учат за коегзистенција на производствените капацитети за енергија со заштитата на животната средина. На пример покрај реката Тур во Швајцарија, меѓу Ебнат и Тремпел, на пешачката патека покрај реката и хидроцентралата се поставени десетина информативни табли, кои им објаснуваат на децата како водата се „позајмува“ и враќа во коритото, што е еко-проток и како функционираат рибните премини. Слична е сликата и кај хидроцентралата Руполдинген на реката Ааре, каде операторот организира посети со едукативни цели, а има и панели со мерни сензори и информации за безбедност покрај водата. Патеките се поставени на мостови, видиковци и пристапи до реката, а содржината е наменета за школски групи. При посетата им задаваат и задачи за децата за намалување на домашната потрошувачка, прават мини-експерименти со турбини, квизови и акции за чистење на бреговите. Така, МХЕ во заштитени подрачја стануваат алатка за едукација со која децата учат истовремено да ја користат енергијата одговорно и да ја чуваат природата.

Евро-зум: МХЕ во заштитени зони само кога се „слуша“ и реката

Изградбата на модерните run‑of‑river централи, овозможува да се користи минимален зафат и водата веднаш да се врати коритото. Тоа овозможува постојан еко‑проток.Ваквиот пристап овозможи во Австрија повеќе од 40% од МХЕ да се наоѓаат во национални паркови, каде инвеститорите мораат да обезбедат и автоматски сензори за ниво на кислород, температура и миграција на риби. Овие податоци се поврзани со јавната база на податоци. Автрија има над 4.000 мали хидроцентрали, како дел од националната мрежа на поттикнување на обновливи извори, и сите се уловени да го запазат минимален еколошки проток.

Слична е состојбата и во Швајцарија каде ревизорски тимови еднаш годишно ги калибрираат мерните уреди во малите хидроцентрали. Ако протокот падне под биолошкиот минимум, турбините автоматски се гасат.Повеќе од 1.400 мали хидроцентрали произведуваат околу 3.7 TWh годишно, што е околу 10 отсто од швајцарската хидро-производство, со строги услови за остаточен протек и рибна миграција.

Норвешка наликува на еропски рај за малите проекти и во 2025 година на нејзината територија под строго регулирани правила работат 1.451 мали хидроцентрали. Хидропотенцијалот се искористува и во Германија, Франција и Шпанија, но со многу регулација за работењето на хидроцентралите.

„Мали хидроцентрали, да или не?“ – е погрешно прашање

Кај нас дебатата за МХЕ често е оптоварена со недоверба. Погрешно се поставува прашањето каде одговорот е „да“ или „не“. Туѓите искуства покажуваат дека правилното прашање би било „како“ – со дефинирана рамка, еколошки проток и јавен мониторинг, со што ќе се сведат и ризиците на минимум.

Конкретно за Македонија неискористениот воден потенцијал може да помогне значајно да се намали увозот на електрична енергија. Според истражувања на медиумот Bloomberg Adria, во првите шест месеци од 2025 година увозот на струја бележи значителен раст. Поради намалено домашно производство за 6,95% во однос на истиот период лани, во периодот од јануари до јуни државата потрошила над 194 милиони евра за увоз на струја. Сума која е многу блиску во 200 милиони евра, колку што потроши за цела 2023 година. Лани целиот увозот изнесуваше 260 милиони евра.

Може да се ичекува дека увозната струја ќе продолжи да расте, бидејќи е намалено и производството на евтината енергија од нуклеарните централи. Високите жешки бранови, влијаат на ладењето на нуклеарните централи и поради опасноста од инциденти, операторите ги исклучуваат. Студиите покажуваат дека прекините предизвикани од временски услови за периодот 2010–2019 се за трипати повеќе отколку во периодот 1990–2009.

Поентата е јасна, климатската нестабилност ѝ ја одзема на Европа удобноста на предвидливо произведената електричната енергија. Токму затоа, секој киловат-час што можеме да го произведеме паметно и под јасни еко-правила дома, вклучително и од мали хидроцентрали со јавен мониторинг и строг еко-проток, вреди двојно: и за сметката, и за сигурноста со снабдувањето.

Економија

Израел одобри 35 милијарди долари вреден договор за извоз на гас во Египет

Израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху го одобри најголемиот гасен договор во историјата на Израел – договор за извоз на природен гас во Египет вреден 35 милијарди долари. Според него, оваа соработка не само што ќе ја зајакне позицијата на Израел како регионална енергетска сила, туку може да стане и чекор кон стабилизирање на тензиите со Египет, кои беа особено видливи во последните две години поради војната во Појасот Газа.

Американскиот енергетски гигант „Шеврон“, кој управува со гасното поле покрај израелската обала на Средоземното Море, ќе ја испорачува енергијата во Египет во наредните 15 години. Според очекувањата, половина од приходите од овој мегадоговор ќе завршат директно во израелската државна каса.

„Овој договор значително ја зајакнува позицијата на Израел како регионална енергетска сила и придонесува за стабилноста на Блискиот Исток“, изјави Нетанјаху, истакнувајќи го економскиот и геополитичкиот потенцијал на проектот.

Египет, кој се граничи и со Израел и со Појасот Газа, беше клучен посредник во преговорите меѓу Израел и Хамас, кои доведоа до прекин на огнот посредуван од САД во октомври. Каиро, и покрај посредничката улога, јавно ја критикуваше израелската офанзива во Газа, која остави десетици илјади Палестинци без живот.

Економија

СиП 500 четврти ден последователен паѓа на Волстрит

Wall Street забележа четврти последователен ден на падови, со инвеститорите кои се повлекуваат од акциите поврзани со вештачката интелигенција (AI), откако се појавија загрижувачки вести за проектите на Оракл за центри за податоци.

СиП 500 падна за 1,16% на 6.721,43 поени, Насдак композит изгуби 1,81% завршувајќи на 22.693,32, додека Дау Џонс Индустрискиот просек се спушти за 228,29 поени, или 0,47%, на 47.885,97.

Акцијата на некогаш популарниот AI играч, Оракл, се урна за 5,4% откако Фајненшл Тајмс објави дека најголемиот инвеститор, Blue Owl Capital, се повлекол од 10 милијарди долари вреден проект за центар за податоци во Мичиген. Извори запознаени со состојбата изразија загриженост за долгот и трошоците на компанијата. Оракл, сепак, го оспори извештајот, истакнувајќи дека проектот продолжува.

Не само Оракл, туку и други големи играчи во AI секторот трпеле удари. Broadcom загуби повеќе од 4%, Nvidia речиси 4%, AMD над 5%, додека Alphabet, матичната компанија на Google, падна за повеќе од 3%.

„Видовме јасна ротација од растечки кон вредносни акции. Инвеститорите се позиционираат пообранбено во очекување на следната година,“ објаснува Брајан Малбери, менаџер на портфолио во Zacks Investment Management. „Главното прашање е: кој навистина ќе ги монетизира огромните инвестиции во вештачката интелигенција?“

Оракл и Broadcom, заедно со други AI акции, бележат значителни падови ова декември, месец во кој инвеститорите се свртеа кон „вредносно ориентирани“ сектори како финансиите. До денес, Оракл и Broadcom изгубија повеќе од 11% и околу 19%, додека State Street Technology Select Sector SPDR ETF (XLK) бележи пад од 2,6% овој месец.

Малбери прогнозира дека ротацијата кон „пофер вредност“ ќе продолжи и во 2026 година. „Неизвесноста околу монетарната политика и побарувачката на слободен паричен тек ќе продолжат да создаваат нестабилност на пазарот. Можете да ја „лажирате“ билансната состојба, но слободниот паричен тек е неприкосновен,“ предупредува тој. „Она што сега е најголем двигател на приносите, се претвори во најголем ризик.“

Економија

ИНТЕРВЈУ НА ФАКТОР СО ПЕТАР ДЕНКОВСКИ: „Инвестицијата во Гевгелија е потврда дека остануваме сериозен партнер кој верува во потенцијалот на домашниот пазар“

Отворање на новиот, модерен ЏАМБО маркет во рамките на новоотворениот „Gevgelija Mall“ ја позиционира Гевгелија на мапата на современи шопинг дестинации во регионот. За значењето на оваа инвестиција, уникатниот концепт кој комбинира семејно искуство и практичност, како и идните планови, разговараме со Петар Денковски, генерален директор на ВЕРО и Џамбо маркетите во Македонија.

Господине Денковски, деновиве Гевгелија е во фокусот на јавноста со отворањето на новиот современ трговски објект, каде е сместен и новиот Џамбо маркет. Што претставува ова отворање за компанијата и како се вклопува во вашата долгорочна стратегија?

Ова е навистина значаен момент за нас, бидејќи пишуваме ново поглавје во нашата деловна приказна. Оваа инвестиција доаѓа како природен и логичен след на исклучително успешните приказни кои компанијата веќе ги изгради во Скопје, Тетово, Куманово и Битола. Со маркетот во Гевгелија, не само што го реализираме ветеното пред македонските потрошувачи за континуирано проширување на модерната продажна мрежа низ целата територија, туку и јасно ја потврдуваме својата цврста позиција на сериозен странски инвеститор. Овој стратешки потег е најава за наше многу посилно присуство во југоисточниот регион, каде наскоро планираме да стартуваме и со други инвестиции. Ние цврсто веруваме во потенцијалот на домашниот пазар и преку вакви капитални проекти активно вложуваме во неговиот напредок, правејќи ги нашите долгорочни стратешки планови реалност.

За нас Гевгелија не е само локален центар, таа е економска порта на државата. Нашите планови се вклопија во визијата на инвеститорот на трговскиот центар, затоа што анализите покажаа дека на овој регион му недостасуваше токму ваков тип на организирано шопинг искуство. Влеговме во инвестицијата со двојна цел, првенствено да им понудиме на гевгеличани модерно шопинг искуство, но и да го искористиме потенцијалот на прекуграничната соработка. Очекуваме овој објект да биде привлече локални купувачи во овој регион, посетители од соседна Грција, кои се традиционално лојални на брендот Џамбо, но патниците кои транзитираат низ коридорот 10. Со ова, Џамбо во Гевгелија станува повеќе од продавница – станува регионален шопинг хаб.

Целото интервју може да го прочитате на faktor.mk