Економија

Алпите – „енергетска банка“ на високоразвиената Европа

Алпите се срцето на европската хидроенергија. Планинскиот масив ја дава клучната флексибилност за интеграција на ветерот и сонцето во европската електроенергетски систем, додека истовремено е и под растечки еколошки притисок. Распослан на територијата на повеќе држави, Алпите се дом на големите акумулации со турбини вградени високо во планината, на над 1.800 метри надморска височина, но и на бројни мали хидроцентрали и пумпни акумулации. Производните капацитети се дел од повеќе национални системи, како оној на Швајцарија, Австрија, Италија и други.

Според Федерална канцеларија за енергија на Швајцарија, меѓу европските држави, Швајцарија се наоѓа на четвртото место според уделот на хидроенергијата во производството на електрична енергија, веднаш зад Норвешка, Австрија и Исланд. Во Алпскиот регион заклучно со крајот на минатата година располагала со 704 хидроцентрали со максимална моќност 16.576 MW и годишен производствен потенцијал 37.350 GWh.

Во Австрија, пак, која се наоѓа пред Швајцарија лани 60,2% од целата електрична енергија во земјата дошла од хидроцентрали. На северот од Италија, благодарение на хидропотенцијалот на алпските падини, енергијата на водата за првпат го натфрлила производството од капацитетите на фосилни горива. Во 2024 година хидроелектраните произвеле околу 36 TWh струја.

Хидроцентрали во заштитени зони и еколошки ограничувања

Најмоќната француска, но и европска пумпно-акумулациона хидроцентрала Grand’Maison со инсталиран капацитет од 1.800 MW е лоцирана на француска страна на Алпите.

Податоците на европските еколошки организации покажуваат јасен судир меѓу енергетските потреби и заштитата на природата. Сепак, околу 21% од постојните хидроцентрали се лоцирани во заштитени подрачја, а 28% од планираните проекти се предвидени да се градат во такви региони. Тоа значи дека речиси секој трет иден проект би навлегол на простор што е формално прогласен за природен резерват, национален парк или е од друга категорија на заштита.

Иако оваа состојба на Алпите изгледа особено чувствителна, факт е дека реките се под „комбиниран“ притисок поради изградените брани кои се со ограничувања да го одржат т.н. „еколошки минимум“ проток на вода во сушните месеци. Швајцарија често се наведува како модел за управување со овој предизвик. Таму постои детална статистика на Федералната канцеларија за енергија (BFE), која го следи секој проект поединечно и обезбедува податоци за инсталиран капацитет, годишен потенцијал и влијание врз речните сливови. Токму тие бројки се користат како основа за проценка на еколошките текови и за одредување на минималните проточни режими што мора да се почитуваат за да се зачува биодиверзитетот.

На овој начин, Алпите наликуваат и на една голема, природна лабораторија каде се тестира рамнотежата меѓу обновливата енергија и зачувувањето на природата, како прашање што ја засега цела Европа, но и националните економии што на територијата на Алпите се потпираат на хидропотенцијалот како двигател на енергетската транзиција.

Пиринеите ги интегрираат хидропотенцијалот и туризмот

Индустријализирани се и високопланинските долини на Пириеите, кои ја разделуваат Шпанија од Франција. Инфраструктурата за производство на струја од водата не е само енергетски столб за двата национални системи, туку прераснале во дел од идентитетот на регионот. Езерските акумулации и хидрообјектите често може да се забележат во илустрациите со пејзажот кој се претставува пред туристите, а и локалните заедници ги прифааќаат како туристички потенцијал. Истражувањата покажуваат дека токму оваа симбиоза на енергија и туризам ја прави разликата во однос на други планински масиви, каде хидроинфраструктурата често е доживувана како наметната.

Технички пример што често се наведува е пумпно-акумулациониот систем Estany Gento–Sallente во Каталонија. Со капацитет од околу 446 MW, овој објект служи за балансирање на електроенергетската шпанската мрежа, и претставува важен ресурс за обезбедување на потребната флексибилност за интегрирање на соларните и ветерни капацитети во мрежата.

Дилемата на Централно-источна Европа Дунав или Карпатите?

Карпатите, кои се протегаат низ повеќе земји во Централна и Источна Европа, имаат поинаков енергетски профил во споредба со Алпите или Пиринеите. Во Словачка нуклеарната енергија доминира во националниот енергетски микс. Според податоци од 2023 година уделот на хидроенергијата во вкупното производство на електрична енергија е околу 14%. Земјата располага со приближно 2,5 GW инсталирана хидро моќ, што покажува дека ресурсот не е занемарлив, но е поразлично поставен од оној во Алпите.

Во Романија, хидроцентралите се столбот на енергетскиот систем, но најголем дел од овој капацитет е концентриран на Дунав. Ни тука високите Карпати не играат клучна улога во хидропроизводството.

Во украинскиот дел од планинскиот масив, уште пред војната беа идентификувани голем број локации со потенцијал за изградба на мали хидроцентрали, но со почетокот на војната, овие планови останаа на хартија или се стопирани.

Планинскиот хидропотенцијал интересен во развиените европски држави

Иако трите планински региони Алпите, Пиринеите и Карпатите на изглед се слични, нивната улога во енергетските системи е драматично различна. Алпите се европска „енергетска банка“ со големи акумулации и пумпно-акумулациони системи. Пиринеите имаат помал обем, но со силна интеграција во локалниот пејзаж и туризам. Карпатите, пак се во сенката на Дунавските мегапроекти. Овие разлики откриваат дека географијата, но и националните политики и степенот на економски развој и свест ја моделираат улогата на планините во енергетската транзиција на Европа.

Економија

Божиновска во Прага: македонскиот електроенергетски систем се усогласува со европските оперативни стандарди

Делегација предводена од министерката за енергетика, рударство и минерални суровини, Сања Божиновска, оствари работна посета на чешкиот оператор на преносниот систем ČEPS, a.s., во Прага, во рамки на интензивната агенда за унапредување на институционалните капацитети и усогласување на македонскиот електроенергетски систем со европските стандарди.

Целта на посетата беше размена на искуства и добри практики, со посебен фокус на напредното оперативно и планско работење на ČEPS во услови на целосно интегриран европски енергетски пазар и строга регулаторна рамка. Во состав на делегацијата учествуваа и претставници на Македонскиот оператор на преносниот систем – МЕПСО, како клучен носител на стабилноста и развојот на националната преносна мрежа. Во рамки на работната посета беше остварена билатерална средба со г-дин Мартин Дурачак, претседател на Бордот на ČEPS.

Во рамки на посетата, делегацијата оствари увид во националниот диспечерски центар на Чешката Република, каде беа разгледани напредни решенија за управување и диспечирање на електроенергетскиот систем, употреба на алатки за работа во реално време, како и процесите на модернизација на контролни центри, SCADA/EMS системи и зајакнување на сајбер-безбедноста на критичната енергетска инфраструктура.

Посебен акцент беше ставен на долгорочното планирање на преносната мрежа, интеграцијата на обновливи извори на енергија и системи за складирање, како и на обезбедувањето флексибилност и стабилност на системот во услови на забрзана енергетска транзиција.

На средбата беше изразена заедничка подготвеност за продлабочување на соработката меѓу МЕПСО и ČEPS, преку размена на експерти, студиски посети, специјализирани обуки и можност за воспоставување подолгорочна рамка за техничка соработка од стратешко значење.

Работната посета во Прага претставува конкретен и значаен исчекор во јакнењето на институционалните и техничките капацитети на македонскиот електроенергетски систем и јасен сигнал за определбата на Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини за системска модернизација, стабилност и целосно приближување кон европските најдобри практики.

Економија

Независен, кредибилен, клучен: Димитриеска Кочоска за улогата на ДЗР во управувањето со јавните финансии

На јубилејното одбележување на 26 години од постоењето на ДЗР, министерката за финансии Гордана Димитриеска Кочоска испрати јасна порака: ревизорите се клучниот механизам кој обезбедува рационално и законито трошење на секој денар од даночните обврзници.

Во ера на сериозни фискални предизвици и ограничени ресурси, тежината на одговорното управување со парите на граѓаните станува поголема од кога било. Според министерката, ДЗР веќе не се доживува само како „контролор“, туку како суштински партнер во градењето на силни институции.

„Ревизорските наоди се темелот врз кој ја градиме довербата на граѓаните во институциите. Тие не се само извештаи, туку патоказ за подобри јавни политики,“ истакна Димитриеска Кочоска.

Најзначајната новина која ја најави министерката е новиот закон за државна ревизија, кој веќе е во својата финална фаза. Ова законско решение ветува: целосна финансиска и оперативна автономија на ДЗР, строги механизми за проверка (повеќе нема да има „заборавени“ препораки – нивното спроведување ќе се следи под лупа) и директно усогласување со барањата на ЕУ и меѓународните ревизорски практики.

Министерството за финансии останува на линијата дека само со силна и капацитетна државна ревизија може да се остварат амбициозните реформски цели. Крајната цел е јасна – целосна транспарентност и систем во кој граѓаните точно ќе знаат како се менаџира нивниот влог во државата.

Економија

Државна лотарија со реакција на наводите од ДЗР: Ревизијата ја побаравме сами, злоупотребите се од претходното раководство на СДСМ и ДУИ

Во врска со објавените медиумски написи во кои се тврди дека Државниот завод за ревизија утврдил значителни неправилности во финансиското работење на Државната лотарија на Македонија за 2024 година, од таму реагираа со соопштение во кое се вели:
„Објавените наводи се неосновани тенденциозни и нецелосни бидејќи во нив свесно или несвесно не е направена временска и управувачка разграниченост помеѓу периодот во кој Друштвото било управувано од претходното раководство од СДСМ и ДУИ и периодот во кој управувањето и одговорноста ги презема новото раководство. Таквиот пристап создава погрешна слика во јавноста која доведува до манипулативно поврзување на констатации од различни временски периоди и претставува сериозно отстапување од принципите на објективно точно и одговорно информирање.

Особено нагласуваме дека новото раководство веднаш по преземањето на функцијата проактивно и транспарентно се обрати до Државниот завод за ревизија со Барање бр. 02 – 6328/1 од 12.09. 2024 година со кое иницираше целосна ревизија на финансиските извештаи и на целокупното работење на Друштвото со цел утврдување на фактичката состојба идентификација на евентуални неправилности наследени од претходното раководство и воспоставување засилен систем на финансиска дисциплина отчетност и законитост.

Во тој контекст селективното пренесување на поединечни делови од ревизорскиот извештај без јасно наведување на временската рамка и одговорното раководство претставува недозволива медиумска интерпретација која директно го нарушува угледот на Друштвото и на актуелното раководство. Оттука бараме од медиумите кои објавиле вакви содржини веднаш да ги повлечат или коригираат неоснованите и нецелосно интерпретирани наводи и јасно да направат дистинкција помеѓу периодот на управување на
претходното раководство од СДСМ и ДУИ и периодот на новото раководство и да го усогласат својот текст со принципите на вистинито целосно и објективно информирање на јавноста.
Во спротивно Државна лотарија на Република Северна Македонија ќе биде приморана да ги искористи сите расположливи правни средства вклучително и покренување постапки за клевета и нарушување на углед согласно важечките закони.
Новото раководство на Државна лотарија останува цврсто определена кон транспарентно законито и одговорно работење како и кон целосна соработка со сите надлежни институции но истовремено ќе реагира решително против секој обид за дезинформирање на јавноста и политички или медиумски манипулации“, стои во соопштението на Државна лотарија што го пренесуваме во целост.