Економија

Рударството во Европа – прашање на безбедност, Македонија сѐ уште балансира

Она на што во минатото се гледаше како на „суровинска база“ за технолошки развој, денес во Европската унија е во центарот не само на економските, туку и на стратешките безбедносни политики. Рударството и преработувачките капацитети станаа критично неопходни за постигнување на климатските цели, како и целите на дигиталната и енергетската транзиција на земјите членки. На десеттата конференција за критични минерали, Европската унија најави нов повик за финансирање на рударски и преработувачки капацитети, со јасна порака: кој ќе обезбеди сигурен пристап до металите на енергетската транзиција, ќе ја обезбеди и својата индустриска и одбранбена иднина.

Повикот доаѓа како одговор на неизвесноста што надвисна над Европа поради заострените трговски и геополитички тензии меѓу САД и Кина околу ретките минерални суровини, наметнувајќи ја темата дека од критичните суровини зависи и економската и воената сигурност на Унијата. Со носењето на Законот за критични суровини, ЕУ јасно ја постави целта и покрена иницијативи за диверзификација на снабдувањето, но се соочува со предизвици при претворањето на овие планови во реалност, поради бавната бирократија и недоволните инвестиции во домашни проекти.

Во таа насока, минатиот месец во „Фајненшл тајмс“ се појави анализа дека Европа заостанува во трката за создавање стоковни резерви на критични суровини, и дека без сопствени резерви ќе остане ранлива на ценовни шокови и извозни контроли од страна на големите добавувачи, како што е Кина. Во ваков контекст, стоковните резерви не се само економска мерка, туку и прашање на безбедност и стратешка автономија: без нив, секоја турбуленција на пазарот може да се прелее во индустриски застои, поскапувања и дополнителна зависност од политичката волја на трети држави.

Каде сме ние во оваа голема слика?

Македонија сѐ уште има балансиран пристап кон рударските проекти, иако формирањето на Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини (МЕРМС) праќа сигнал дека рударството ќе биде дел од стратешките економски политики на државата. Самиот процес на „будење“ на рударската индустрија, сепак, се одвива бавно.

Во МЕРМС е во тек подготовка на два нови предлог-закона, за геологија и за рударство, кои треба да го заменат постојниот Закон за минерални суровини. Со новите закони рударството ќе се помести кон модел во кој клучен дел од новите проекти мора да бидат рекултивацијата, заштитата на животната средина и придобивките за локалната заедница.

Овој поместувачки момент доаѓа во време кога Европа паралелно промовира рударски проекти, но ја заострува и регулативата за рударството. Земји како Шведска и Германија одамна покажуваат дека современ рудник значи истовремено и строги стандарди за животната средина, транспарентност и план за „живот после рудник“.

Новата регулатива во Македонија треба да обезбеди подобра заштита на животната средина, со имплементација на строги еколошки стандарди при истражувањето, експлоатацијата и преработката на минералните суровини. Ќе се воведе обврска за санација и рекултивација на терените по завршување на рударските активности, како и можност за преработка и искористување на минералната суровина од старите одлагалишта. Рударските компании ќе имаат обврска да обезбедат поддршка на локалните заедници – преку инвестиции во локална инфраструктура и во социјален развој – а заедниците ќе се вклучат во процесите на одлучување.

Исто така, поголем дел од надоместоците за минерални суровини и приходите од рударството ќе остануваат во општините каде што се врши експлоатацијата. Се предвидуваат и поголема контрола и транспарентност, кои треба да обезбедат и подобра заштита на природните ресурси.

Со новиот Тарифник од 1 јануари 2025, уделот што им се распределува на општините за бакар, злато, олово и цинк е двојно зголемен од 2% на 4% од пазарната вредност по тон метал во концентрат. Министерството веќе информираше дека за концесиски надоместоци се наплатени рекордни 931 милион денари за девет месеци во 2025 година.

Осогово и домашната карта на критични суровини

На домашен терен, Осоговскиот масив и кратовско-злетовскиот појас одамна се дел од „тврдиот“ индустриски профил на Македонија. Рудникот „Злетово“ и поширокото наоѓалиште традиционално се третираат како олово-цинков систем, но минералната слика е многу поширока: во минерализацијата и во секундарните текови се среќаваат сребро, германум, индум, кадмиум, бизмут, галиум и злато. Овие елементи имаат растечка технолошка употреба во фотоволтаици, полупроводници, батериски ланци и специјални легури.

Европа гледа и кон Балканот

Комплетната слика на ЕУ не завршува на нејзините граници. Во регионалните дебати се споменуваат потенцијалите на Балканот, особено бакарот и сродните метали, како логично продолжение на европските синџири на снабдување, доколку земјите од регионот успеат да обезбедат стабилна регулатива, транспарентни процедури и еколошки стандарди споредливи со европските.

ЕУ ќе бара од регионот појасни критериуми за тоа кои проекти се „стратешки“, јавни анализи на ризиците (еколошки, социјални, геополитички), и вградување на европските стандарди за транспарентност и учество на заедниците, особено во региони како Осогово, каде локалната економија е тесно поврзана со рудниците.

Ако досега беше индустрија што носи извоз и буџетски приходи, иднината на рударството е да стане активност што функционира во рамката на одржлив развој, на заштитата на животната средина и на фер односот кон заедниците.

Економија

МБИ10 со раст од 0,11%, вкупен промет над 143 милиони денари

Изготвен од Илирика Инвестментс АД Скопје врз основа на официјални податоци од Македонска берза.

На трговската сесија од 5 декември 2025 година, индексот МБИ10 бележи раст од 0,11%, достигнувајќи ниво од 10.255,62 поени, при вкупен промет од 143,01 милиони денари. Најголем дел од прометот беше резултат на неколку големи блок-зделки, пред сè со акциите на Комерцијална банка, Макпетрол и Градски Институт Македонија. Индексот ОМБ остана непроменет на 128,73 поени, без активности на обврзничкиот пазар .

Најтргувани хартии од вредност

● Комерцијална банка АД Скопје (KMB) – 59.850.000 денари (вклучува блок-зделка)

● Макпетрол АД Скопје (MPT) – 7.192.000 денари (вклучува блок-зделка)

● Градски Институт Македонија АД Скопје (GIM) – 64.337.550 денари (вклучува блок-зделка)

Топ добитници

● Гранит АД Скопје (GRN) +1,80%

● ТТК Банка АД Скопје (TTK) +2,99%

Топ губитници

● Алкалоид АД Скопје (ALK) –0,16%

● НЛБ Банка АД Скопје (NLB) –0,14%

● Стопанска банка АД Скопје (STB) –0,12%

Обврзнички пазар

Во текот на денешната сесија не беа реализирани трансакции со државни или корпоративни обврзници. Индексот ОМБ остана стабилен на 128,73 поени, без промена.

Трговијата на Македонската берза на 5 декември 2025 година се одвиваше со вкупен промет од 143 милиони денари, при раст на индексот МБИ10 од 0,11%. Најголем удел во прометот имаа Комерцијална банка, Макпетрол и Градски Институт Македонија, благодарение на реализираните блок-зделки. Меѓу добитниците се издвојуваат Гранит и ТТК Банка, додека Комерцијална банка и Алкалоид бележат минимален пад. Обврзничкиот пазар остана без активности, а вкупната пазарна динамика беше стабилна со ограничени ценовни движења.

Економија

Министерството за енергетика објави список на корисници на субвенции за ранливи потрошувачи во 2025 година

Министерството за енергетика, рударство и минерални суровини информира дека е завршена постапката за обработка, евалуација и верификација на сите пристигнати пријави за финансиска поддршка преку Програмата за заштита на ранливи потрошувачи на енергија за 2025 година. По деталните проверки спроведени од комисиите и вкрстувањето на податоците со надлежните институции, јавно e објавен списокот на сите лица и домаќинства кои се стекнаа со право на субвенција.

Решенија за финансиска поддршка се донесени за следните категории: домаќинства со едно или повеќе лица со тешка или длабока интелектуална попреченост, домаќинства со едно или повеќе лица со најтешка телесна попреченост, домаќинства со едно или повеќе потполно слепи лица и домаќинства со едно или повеќе потполно глуви лица.

Комисиите ја завршија постапката на увид и проверка во соработка со Министерството за социјална политика, демографија и млади, Управата за јавни приходи и ЕВН Македонија. Согласно резултатите, утврдени се корисниците кои ги исполнуваат критериумите предвидени со Програмата, при што субвенцијата ќе се пресметува како месечно намалување на сметката за електрична енергија во износ од 1.000 денари, во траење од 12 месеци сметано од денот на поднесување на барањето.

Објавениот список е достапен на веб-страницата на Министерството за енергетика (www.energy.gov.mk).

Од министерството потсетуваат дека неплаќање на две последователни сметки за електрична енергија доведува до укинување на решението за финансиска поддршка, согласно правилата на Програмата.

Финансиската поддршка се распределува според принципот најниски приходи и согласно определените буџетски средства. Програмата за 2025 година, која обезбедува вкупно 42.300.000 денари државна поддршка, има за цел да обезбеди достапна и сигурна енергија за домаќинствата кои се соочуваат со енергетска сиромаштија, со особен фокус на лицата со попреченост и корисниците на гарантирана минимална помош. Дополнително, мерките опфаќаат и ослободување од трошоци за повторно приклучување, приоритетно отстранување на дефекти и заштита од исклучување во зимскиот период.

Министерството останува целосно посветено на унапредување на енергетската сигурност и социјалната заштита на граѓаните.

Економија

Димитриеска-Кочоска: Македонија трета во Европа по раст на БДП

Македонија зазема третата позиција во Европа по растот на бруто-домашниот производ (БДП), веднаш по Ирска и Данска, изјави министерката за финансии Гордана Димитриеска-Кочоска на денешната прес-конференција. Според податоците на Државниот завод за статистика, реалниот раст на БДП во третиот квартал од 2025 година изнесува 3,8%, што е забрзување во споредба со 2,9% во првиот и 3,5% во вториот квартал годинава. Кумулативниот раст за првите три квартали е 3,4%.

Главен двигател на економскиот раст се бруто-инвестициите, кои бележат зголемување од 30,6%, благодарение на растот на инвестициите во основни средства. Димитриеска-Кочоска истакна дека тоа е показател за високата доверба на инвеститорите во домашната економија, со значителен придонес од домашните компании и поддршката од Владата преку поволни кредитни линии.

„Високиот раст на инвестициите во овој период е резултат на комбинација на позитивни трендови, вклучувајќи капиталните инвестиции на Владата и оптимизацијата на нивните трошоци, како и интензивна реализација на инфраструктурни проекти како коридори 8 и 10“, рече министерката. Дополнително, значајна е и поддршката на општините за реализирање капитални проекти, со цел рамномерен регионален развој.

Освен инвестициите, растот на економијата го поддржува и финалната потрошувачка со зголемување од 1,8%. Во градежништвото растот изнесува 21%, услугите се зголемиле за 2,9%, секторот за информации и комуникации за 7,4%, стручните, научните и техничките дејности за 6,1%, додека трговијата и транспортот растат за 2,6%. Индустријата бележи раст од 1,3%, при што преработувачката индустрија се зголемува за 2,5%, а земјоделството бележи раст од 4,0%.

Министерката Димитриеска-Кочоска го оцени ова тримесечје како едно од најуспешните во последните години, подвлекувајќи дека Македонија покажува стабилен економски развој и раст на инвестициите и продуктивноста.