Среде ноќ, небото над Ниш се разбуди со оглушувачка бучава од руски „Антонов“ авиони. Но, нешто беше чудно – овие летови не постоеја на Flightradar24, глобалната мрежа за следење воздушен сообраќај. Српската новинарка Оливера Сашек Радуловиќ, која го следи функционирањето на „Српско-рускиот хуманитарен центар“ (СРХЦ), не криеше загриженост: „Како можеме да го разберам целосното работење на овој центар кога јавноста е лишена од информации за летовите, опремата и активностите што се вршат тука?“
Откако во декември парламентарни групи поднесоа предлог-закон за разгледување на Договорот меѓу Србија и Русија за работа на центарот, Сашек Радуловиќ предупреди: „Граѓаните заслужуваат транспарентност. Дали навистина е потребен овој центар и колку всушност нашата земја го финансира неговото функционирање?“ Таа додава дека јавниот дијалог за СРХЦ е долго време занемарен, а потребна е проценка на хуманитарната и политичката вредност на неговото постоење.
Историјата на центарот е меѓу „загадени“ со тајност и сомнежи. Идејата за СРХЦ е родена уште во 2009 година, а три години подоцна беше официјализирана со билатерален договор. Рускиот министер за вонредни ситуации тогаш, Сергеј Шојгу – човекот кој подоцна стана министер за одбрана и блискиот соработник на Путин – беше еден од главните архитекти на центарот.
Договорот го дефинира центарот како хуманитарна структура, способна да обезбедува помош во вонредни ситуации на Балканот. Но, пристапот е строго ограничен, а многумина го гледаат како потенцијална фасада за други активности. Американски и европски официјални лица, уште од отворањето, јавно изразија загриженост: „Не верувам дека ова е вистински хуманитарен центар,“ изјави генерал Бен Хоџис, командант на американската армија во Европа.
СРХЦ е стратегиски поставен близу аеродромот во Ниш, со потенцијал да опфати територија од Србија до речиси половина од Бугарија. Во минатото учествуваше во гаснење пожари, поплави и дезинфекција за време на пандемијата, што оправдува дел од хуманитарната функција. Но, јавноста се прашува дали неговата улога не се проширува и на воени или разузнавачки активности, особено во светло на руските воени интереси на Балканот.
По почетокот на руската агресија врз Украина, Србија остана единствената европска земја што не ја осуди инвазијата и не поддржа санкции против Русија. Во исто време, Белград значително ги зголеми воздушните врски со Москва, што го поставува прашањето за геополитичката тежина на СРХЦ и улогата на Русија во Србија.
Како што забележува Сашек Радуловиќ: „Сега е време да се постават вистинските прашања: Каква е вистинската улога на центарот, кој го финансира и како неговото постоење ја обликува позицијата на Србија во меѓународната заедница?“
