Сместен под пазувите на планината Илиница, над селото Слепче, во општината Демир Хисар, Слепченскиoт манастир е верен чувар на македонската национална култура и јазик. За да го зачува книжевното наследство, како еден од најбогатите книжевни центри во минатото, не само во Македонија туку и на Балканскиот Полуостров, сестринството на манастирот, предводено од игуменот Серафим, веќе неколку години ги враќа ракописите во дигитална форма. Во исто време детално се изучуваат јазичните особености на ракописите, а и се расчитуваат тајните записи што ги оставале претходните монаси. Така се утврдуваат зачувувањето и продолжувањето на Светиклиментовата книжевна традиција, а и самата историја на манастирот.

Слепченскиот манастир ,,Св. Јован Претеча“ во минатото на македонскиот народ бил најзначајниот активен книжевен центар и скрипториум на Охридската архиепископија. Во него на најавтентичен начин се негувала Светиклиментовата писмена и литургиска традиција. ,,Св. Јован Претеча“ е еден од ретките манастири во кои се богослужело исклучиво на словенски јазик. Не случајно манастирот располагал со богата ракописна збирка со словенски и оригинални византиски ракописни книги.

Според академикот Ѓеорги Поп Атанасов, раководител на Институтот за книжевно наследство при МАНУ, Слепченскиот манастир бил еден од најбогатите книжевни центри не само во Македонија туку и на Балканскиот Полуостров. Слепченската книжевна школа доживува најголем подем за време на игуменот Серафим, кога на престолот на Охридската патријаршија седи архиепископот Прохор, кој имал словенско потекло и кој безрезервно ја поддржувал просветната дејност на манастирот. Тој и самиот порачувал ракописни книги не само за катедралната црква на архиепископијата туку и за сите цркви што спаѓале под нејзина управа. Во некои слепченски ракописи овој охридски архиепископ оставил и автографски записи.

Со благослов на игуменот Серафим, овде, во 16 век, дејствувале познатите слепченски книжевници, јеромонасите Висарион, Матеј, Пахомиј, Сисој и други, кои меѓу другото биле и извонредни калиграфи. Од овој период се зачувани мошне значајни ракописни книги: украсни четвороевангелија, паренезиси, панегирици, псалтири, минеи, октоиси, литургиски и монашки зборници, богословско-филозофски зборници, таканаречените познати стиховни пролози, кои како жанр првпат се среќаваат во овој манастир, од перото на јеромонахот Висарион.

По барање на Прохор, за потребите на Великата охридска црква, јеромонасите Висарион и Сисој во 1544 година напишале една палеа, т.н. „Библиски книги (осмокнижие)“, која денес се чува во Московската библиотека, во збирката на Григорович. Исто така, по негова нарачка биле пишувани зборници со творби на Св. Дионисиј Аеропагит, Св. Јован Дамаскин и Св. Григориј Палама. Меѓу ракописното богатство на манастирот посебно место зазема познатиот „Слепченски апостол“ од втората половина на 11 век, кој претставува единствен зачуван препис на Кирилометодиевиот превод на Апостолот на словенски јазик. Тој е пишуван со убаво кирилско писмо врз пергамент и има 154 листа. Како таков, целосен Апостолот бил во манастирот во Слепче до 1845 година, сѐ додека не го посетил рускиот колекционер Виктор Григорович. Во текот на 19 век тој бил изнесен од манастирот, дел по дел, па денес е поделен во повеќе странски библиотеки, во Москва, во Ленинград, во Киев, во Пловдив.

Денес во манастирот не е зачуван ниту еден лист од оваа книжевна реликвија, но за да го зачува своето културно книжевно наследство, сестринството на манастирот, предводено од игуменот Серафим, пред неколку години започна проект на враќање на ракописите во дигитална форма, следејќи ги препораките на академик Ѓеорги Поп Атанасов. Со негова помош се пристапи и кон детално изучување како на јазичните особености на ракописите така и на расчитување на тајните записи што ги оставале претходните монаси. Со првото се утврдуваат зачувувањето и продолжувањето на Светиклиментовата книжевна традиција, а со второто самата историја на манастирот.

Многу е значаен и Слепченскиот фрагмент од триод од 11 век. Тоа е пергаментен лист од цветен триод што е најден во манастирот. Текстот во фрагментот е пишуван во две колони. Правописот е двоеров и двојусов. Овој фрагмент е интересен од музичка гледна точка, бидејќи во него на две места се наоѓа самостојна употреба на нотниот знак ,,тита“. Со оглед на тоа дека станува збор само за фрагмент од еден лист, мошне веројатно е во целиот текст на ракописот овој знак да се среќавал и во комбинации со други нотни знаци. Денес фрагментот се наоѓа во Русија.

Во Софиската народна библиотека, под бројот 1.037, се чува Слепченскиот патерик, кој датира од 14 век. Тој претставува збирка на посебно издвоени поучни места од животот на светителите, пустиниците, монасите отшелници, примери на обратени грешници, заради духовно надградување и усовршување на браќата.

Многу значајни за историјата на манастирот се Слепченските поменици. Најстариот од нив е пишуван некаде пред 1544 година, од познатиот слепченски книжевник Висарион. Во 1845 година ракописот е земен од В. Григорович и е однесен во Русија. Тој има 190 листа и се чува во Државната научна библиотека во Одеса, под бројот 91(40). Друг Слепченски поменик од 16 век сега се наоѓа во Софиската народна библиотека, под бројот 1.015, со 82 хартиени листа. Во истата библиотека се чува и трет Слепченски поменик, пишуван во периодот меѓу 1792 и 1832 година. Поменикот има 190 хартиени листа. Овие поменици, покрај имињата, содржат и мошне интересни записи во врска со историјата на манастирот.

Мошне е интересен и Слепченскиот писмовник, кој исто така датира од 16 век, од раката на Висарион Слепченски, а претставува еден вид збир на обрасци на писма за обраќање до посебни личности, до епископ, до игумен, до монах, до султанот и слично.

Исто така со голема вредност е и слепченскиот препис на Номоканон на ,,Матеја Властар“, зборник со правна содржина, во кој се соединети нормите на црковното и световното право. Овој словенски превод е направен набргу по неговото составување, односно во 14 век. Притоа, во тој превод има и текстови што ги нема во грчкиот оригинал, како и список на архиепископиите и митрополиите што спаѓаат во диецезата на Цариградската патријаршија.

Од 1563 година датира ,,Диоптрата на Филип Монотроп“, која во словенските ракописи се нарекува ,,Зерцало“ или ,,Огледало“, пишувана од слепченскиот јеромонах Матеј.

Денес манастирот ја продолжува својата вековна традиција, која има корен во делото на светите браќа Кирил и Методиј, а покрај тоа врши и постепена дигитална реституција на црковното книжевно наследство. Покрај ова, се објавуваат и нови книги со духовна и поучна содржина, чии автори се членовите на манастирската заедница. Се преведуваат книги и се составуваат духовни песни, кои засега се сместени во четири книги, под насловот ,,Манастирски води“, се пишуваат нови акатисти и служби на светители, се пишуваат нови тропари за светители што досега немале свој посебен тропар, а кои ќе бидат сместени во повеќетомното издание на новиот Слепченски пролог со химнографија, проследени со западна и источна нотација и кратки проложни житија за секој светител од денот, и кои ќе може да се користат и како синаксари на утринската богослужба.

Нова Македонија