Математиката одамна не е само училишен предмет – таа е тивката сила што ги движи модерните економии. Од технолошки иновации до анализа на податоци и продуктивност, земјите што инвестираат во силни математички вештини кај младите си обезбедуваат чекор предност во глобалната трка.

Најновите податоци од ПИСА 2022, истражувањето на ОЕЦД што ги оценува 15–16-годишните ученици, јасно ја покажуваат оваа нееднаквост. ПИСА не го мери само знаењето „на памет“, туку способноста математиката да се примени во реални, секојдневни ситуации – клучна вештина за 21 век. Резултатите се движат од под 400 до над 600 поени, додека просекот на ОЕЦД изнесува 472.

Источна Азија уште еднаш го потврдува својот статус на глобален лидер. Сингапур е убедливо на врвот со импресивни 575 поени, далеку над меѓународниот просек. Веднаш зад него се Макао, Тајван, Хонгконг, Јапонија и Јужна Кореја – земји кои со децении градат системи со строги наставни програми, високи очекувања и силна култура на академска дисциплина.

Европа не заостанува драматично, но ретко стигнува до самиот врв. Естонија се истакнува како европски шампион, а по неа следат Швајцарија и Холандија. Ирска, Белгија, Данска и Полска се движат околу или малку над границата од 500 поени – резултати што укажуваат на стабилни, но не и доминантни образовни системи.

Забележливо е отсуството на земји од Африка, Блискиот Исток и Латинска Америка на оваа листа. Тоа не е случајност, туку сигнал за длабоки и долготрајни нееднаквости во пристапот до квалитетно образование. Додека едни региони ја градат иднината врз силна математичка писменост, други сè уште се борат да го фатат чекорот.

ПИСА 2022 уште еднаш испраќа јасна порака: инвестицијата во математиката не е трошок, туку стратегија за економска и општествена иднина. Земјите што тоа го разбираат – веќе ги гледаат резултатите.

Во изложбениот простор „Мала станица“ во Скопје, на 24.12.2025 во 19 часот ќе биде отворена изложбата „Лица“ на ликовниот уметник Ангел Коруновски. Станува збор за серија дела што се фокусираат на човекот како поединец во современиот, глобализиран и често корумпиран општествен контекст.

Циклусот „Лица“ е инспириран од оние кои најчесто остануваат невидливи – анонимните, занемарените и замолчените луѓе што се движат низ бучавата на модерниот свет. Преку комбинација на колаж, гест, акција и апстракција, Коруновски создава визуелни прикази на човечко присуство кое опстојува под површината на секојдневните информации и медиумскиот шум.

Делата се изработени од слоеви искинати весници, симболи на масовните медиуми и глобалниот проток на вести, кои уметникот ги трансформира во лични и интимни приказни. Ознаките, дамките и експресивните потези функционираат како траги од емоции, отпор и преживување во системи што постојано ја потиснуваат индивидуалноста.
Прикажаните лица се фрагментирани, нецелосни и делумно замаглени – како одраз на борбата за видливост во свет што ја вреднува потрошувачката и конформизмот. Преку оваа тензија меѓу препознавањето и исчезнувањето, изложбата го отвора прашањето за идентитетот и човечноста во време кога тие сè почесто се условени од моќ, економија и спектакл.

„Лица“ претставува уметнички чин на емпатија и тивок бунт – визуелно сведоштво за луѓето кои се обидуваат да го зачуваат своето достоинство и човечност среде корупција и општествен хаос. Изложбата потсетува дека зад секоја вест и секој глобален наратив стои вистински човек и вистинска, често невидлива приказна.

Развојот на оваа технологија оди со огромна брзина. Компаниите секојдневно лансираат нови платформи и функции, обидувајќи се да останат чекор пред конкуренцијата. Резултатот е експлозија на алатки што стануваат дел од секојдневието на милиони луѓе ширум светот.

Апликациите базирани на вештачка интелигенција, како ChatGPT, се меѓу најбрзо растечките технолошки производи во историјата. За само неколку дена од лансирањето привлекоа над еден милион корисници, а за неколку месеци таа бројка достигна десетици милиони. Во меѓувреме, големите технолошки компании инвестираат милијарди долари во развој, центри за податоци и нови решенија засновани на ВИ.

И покрај ентузијазмот, експертите предупредуваат: вештачката интелигенција не е магично решение за сè. Клучот е во тоа како ја користиме.

Вештачката интелигенција како „засилувач“, не како замена

Канадската компјутерска научничка Саша Лучиони, која работи на развој на отворени ВИ-модели, ја опишува вештачката интелигенција како алатка што го засилува она што веќе го носиме во себе – и доброто и лошото.

Според неа, пред да почнеме да користиме вакви алатки, добро е да си поставиме неколку клучни прашања.

1. Дали ја користиме вистинската алатка?

Не сите ВИ-системи се создадени за истите задачи. Иако најпопуларните платформи можат да направат многу работи одеднаш, често постојат поспецијализирани алатки што се многу попрецизни за конкретни потреби – било да станува збор за научни анализи, учење, креативна работа или технички проблеми.

Наместо автоматски да се потпираме на најпознатата апликација, вреди да се истражи што сè постои и да се избере алатката што најдобро одговара на задачата.

2. Колку се сигурни одговорите?

Вештачката интелигенција може да звучи убедливо, но тоа не значи дека секогаш е во право. Таа понекогаш создава информации што звучат логично, а сепак се неточни или целосно измислени.

Затоа, експертите советуваат секогаш да се проверуваат добиените одговори, особено кога станува збор за работа, образование или важни одлуки. Критичкото размислување останува незаменливо.

3. Што споделуваме со вештачката интелигенција?

Еден од најчестите превиди е лесното споделување лични податоци. Сè што внесуваме – текст, фотографии или документи – може да биде обработено, складирано или искористено според правилата на платформата.

Лични, чувствителни или интимни информации не треба да се внесуваат во вакви системи, особено ако не сме сигурни како се заштитени податоците. Приватноста останува сериозно прашање, а искуствата од различни земји покажуваат дека злоупотребите не се исклучок.

4. Дали навистина ни е потребна ВИ за сè?

Иако вештачката интелигенција може да заштеди време, не значи дека треба да ја користиме за секоја ситница. Понекогаш задачите можеме да ги завршиме самостојно или со едноставни алатки, без дополнителна технологија.

Покрај тоа, ВИ не може да донесува одлуки засновани на човечки вредности – што е исправно, што е морално или што е етички прифатливо. За такви прашања, човечкиот разговор и искуството се незаменливи.

И цената што не ја гледаме

Развојот на вештачката интелигенција има и еколошка цена. Центрите за податоци трошат огромни количини енергија и вода за ладење на серверите, што отвора нови прашања за одржливост и влијание врз животната средина.

Вештачката интелигенција ќе биде дел од нашите животи и во иднина, особено како што сè повеќе комуницираме и работиме онлајн. Но, тоа не значи дека треба да ѝ ја препуштиме секоја одлука. Како што предупредуваат експертите, најголемата вредност е да ја користиме ВИ како помошна алатка, а не како замена за човечката креативност, критичко размислување и поврзаност со другите.