Мозокот на децата под пет години се развива со неверојатна брзина, но токму во овој чувствителен период малите сè почесто се изложени на огромни количини дигитална содржина. Нов аналитички извештај на британскиот Центар за социјална правда (CSJ), пренесен од Futurism, предупредува дека ова претставува сериозна закана за нивниот физички, психолошки и когнитивен развој – појава која ја нарекуваат „гниење на мозокот“.

Едукаторите потврдуваат дека последиците веќе се видливи во училиштата и градинките. „Имам две деца во мојот клас кои физички не можат да седат на тепих“, изјавил еден наставник. Според него, некои деца кои ретко излегуваат од домот и најмногу време го поминуваат со таблет во раце не го развиваат основниот тонус на мускулите, што подоцна влијае врз целокупниот развој.

CSJ посочува дека малите деца се соочуваат со анксиозност, проблеми со спиењето и потешкотии со концентрацијата како резултат на преголема изложеност на неквалитетна дигитална содржина. Претходни студии, исто така, покажале дека вишокот време пред екран е поврзан со полоши резултати на тестовите за читање и меморија, а кај постарите деца и возрасните – со депресија и зависно однесување.

Алармантните податоци на CSJ се засноваат на извештај на британскиот регулатор Ofcom од мај годинава. Истражувањето открива дека едно од пет деца на возраст од три до пет години самостојно користи социјални мрежи, додека 37 проценти од родителите признале дека нивните деца на таа возраст имаат пристап до такви платформи – значително повеќе од 29 проценти пред три години. CSJ проценува дека тоа се околу 814.000 деца во Велика Британија изложени на нефилтрирана и потенцијално штетна содржина.

Дополнително, една четвртина од осум- и деветгодишните деца кои играат онлајн игри стапиле во контакт со странци, што отвора сериозни безбедносни ризици и создава можности за злоупотреби.

„Ова истражување е длабоко алармантно“, предупредува Лорд Неш, член на Домот на лордовите и поранешен потсекретар за училишта. Тој додава дека децата кои не знаат ниту да читаат, а веќе се водени од алгоритми создадени за возрасни, се во сериозна опасност. Истражувачите од CSJ наведуваат дека училиштата пријавуваат растечки проблеми со однесувањето, намалена концентрација и нарушен идентитет кај учениците.

За поголема заштита, CSJ препорачува воведување минимална возраст од 16 години за користење социјални мрежи, целосна забрана на паметни телефони во училиштата и национална кампања за подигање на свеста за штетните ефекти од непромислената употреба на интернетот и дигиталните платформи.

Со падот на зимските температури и растот на трошоците за енергија, сè повеќе домаќинства бараат начини да го загреат просторот без да ја оптоварат семејната сметка. Според термотехничките експерти, не е потребно греењето да работи постојано за да се одржи пријатна температура во домот — доволно е правилно темпирање и рационална употреба.

Стручњаците препорачуваат греењето да работи од 2 до 3 часа наутро и уште до 5 часа навечер, што вкупно изнесува најмногу околу осум часа дневно. Овој интервал, сепак, зависи од квалитетот на изолацијата, моќноста на системот за греење и брзината со која просторот ја достигнува саканата температура.

Во студени утра, најдобро е греењето да се активира околу половина час пред будење, за домот да биде топол од самиот старт на денот. Додека никој не е дома, нема потреба системот да работи — термостатот може целосно да се исклучи за да се избегне непотребна потрошувачка.

Доколку преку ден сте во домот, се препорачува кратко вклучување на системот околу пладне или користење на маслен радијатор или електричен грејач само во просторијата каде што престојувате. На тој начин се избегнува загревање на цел стан, а се одржува локална удобност.

За вечерните часови, оптимално е греењето да се вклучи околу 30 минути пред враќање дома и да продолжи да работи неколку часа, обезбедувајќи рамномерно загревање и комфор без прекумерни трошоци.

Еден од највпечатливите и најавтентични гласови на македонската фолк сцена, Наум Петрески, денес го одбележува својот роденден. Роден на 7 декември 1966 година во Охрид, Петрески израснал во Лабуништа – местото кое силно влијаело врз неговата музичка идентификација и врз љубовта кон македонското фолклорно наследство.

Музичката приказна на Наум започнува уште во детството, а првиот јавен настап го имал на само седум години, претставувајќи ја Македонија на меѓународна фолклорна смотра во Загреб. Професионално во музиката влегува во 1990 година, а само една година подоцна го постигнува еден од најголемите успеси во историјата на Валандовскиот фестивал со песната „Има ли песна“, освојувајќи четири награди – од публика, жири, за интерпретација и награда за најдобар дебитант.

Својата кариера ја гради со бројни фестивалски настапи, концерти и турнеи ширум светот. Добитник е на десетици признанија, благодарници и плакети, а неговите песни одамна се дел од македонскиот музички идентитет. Меѓу најпознатите се „Жал за Деспина“, „Има ли песна“, „Лазарополе“, „Љубов голема“ и многу други.

Петрески има остварено значајни дуети со некои од најголемите имиња на македонската музика – Виолета Томовска, Есма Реџепова, Сузана Спасовска, Росана Тодоровска, Зуица Лазова, па дури и со неговата ќерка Анастасија Петреска.

Еден од најзначајните проекти во неговата кариера е „Македонска чалгија“, во кој учествувал со 45 песни на шест албуми. Настапувал и на престижни настани во странство, меѓу кои отворање на македонски културни центри и настап во Сиднејската опера.

До денес има издадено две касети и три студиски албуми, како и заедничко издание со етно групата Синтезис. Неговите солистички концерти, од првиот во 1992 година до последниот во 2022, секогаш предизвикуваат огромен интерес.

Наум Петрески е оженет со фолк пејачката Зуица Лазова, со која живее во Скопје.

Редакцијата му посакува долг живот, здравје и уште многу убави песни што ќе ја збогатуваат македонската музичка традиција.